Mae’r astudiaeth achos hon yn arddangos sut defnyddiodd Ysgol Gynradd Cogan ddata’r Rhwydwaith yn effeithiol i nodi a mynd i’r afael â’r heriau allweddol yr oedd disgyblion Blwyddyn 6 yn eu hwynebu, gan gynnwys diffyg hunan-barch ac anawsterau mewn perthnasoedd â chyfoedion.
Gyda chymorth Cydlynydd Ysgolion Iach WNHWPS a sefydliad allanol, cyflwynodd yr ysgol ymyrraeth dargedig i hybu hyder, gwell ymwybyddiaeth emosiynol a meithrin cysylltiadau cadarnhaol rhwng cyfoedion. Mae eu hymagwedd gydweithredol a defnyddio adnoddau allanol wedi arwain at fuddion sy’n para i’w dysgwyr.
Cliciwch isod i ddarganfod mwy
Meithrin Dyfodol Mwy Disglair: Sut mae Ysgol Gynradd Cogan yn Defnyddio Data’r Rhwydwaith i Rymuso Ymadawyr Blwyddyn 6.
Dyma Maria Boffey, Rheolwr Materion Allanol a Chyfnewid Gwybodaeth y Rhwydwaith, yn bwrw golwg fanylach ar gipolygon yr astudiaeth hon, sy’n amlygu pwysigrwydd deall y berthynas gynnil rhwng y cyfryngau cymdeithasol ac iechyd meddwl pobl ifanc
Twf Cyfathrebu Ar-lein ymhlith Pobl Ifanc
Mae cyfathrebu ar-lein yn chwarae rôl ganolog ym mywyd pobl ifanc ar draws y DU. Mae’r ystadegau yn drawiadol – mae mwyafrif helaeth pobl ifanc 12 i 15 oed yn weithgar ar-lein, ac mae perchnogaeth ar ffôn symudol yn dod yn fwyfwy cyffredin, hyd yn oed ymhlith plant iau. Yn sgil y presenoldeb digidol cynyddol hwn daw sgyrsiau a phryderon am effeithiau’r cyfryngau cymdeithasol ar iechyd meddwl. Yn ôl ystadegau diweddar, mae gan 99% o bobl ifanc 12 i 15 oed gysylltiad â’r rhyngrwyd a dywed 95% ohonynt eu bod yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol cyn ac ar ôl ysgol bob dydd (Y Swyddfa Gartref, 2020).
Tystiolaeth Gymysg am y Cyfryngau Cymdeithasol ac Iechyd Meddwl
Mae Dr. Rebecca Anthony yn amlygu pwynt allweddol: mae’r dystiolaeth ynghylch effaith y cyfryngau cymdeithasol ar iechyd meddwl yn gymysg. Er bod rhai astudiaethau’n nodi cysylltiadau bach ond arwyddocaol ag iechyd meddwl, nid yw rhai eraill yn dod o hyd i unrhyw gysylltiad sylweddol. Gellid priodoli’r anghysondeb hwn i ddulliau ymchwil amrywiol, yr esblygu cyson yn y tirlun digidol, a’r ffordd gymhleth y mae’r cyfryngau cymdeithasol yn rhyngweithio â ffactorau fel cwsg, gweithgarwch corfforol a seiberfwlio. Mae hi’n pwysleisio bod rhaid i ymchwilwyr fynd y tu hwnt i fertigau gor-syml fel amser o flaen sgrin, ac ymchwilio i’r hyn y mae pobl ifanc yn ei wneud ar-lein, y cymhellion wrth wraidd defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol, ynghyd â nodi grwpiau bregus posibl o bobl ifanc.
Cyflwyno Data’r Rhwydwaith
Using data from The SHRN Student Health and Well-being Survey in Secondary Schools 2019, the study team explored critical topics such as mental health, online communication, cyberbullying and relationships. This data served as a foundation for her research, providing valuable insights into the health and well-being of young people, and the factors influencing it.
Canfyddiadau Allweddol am y Defnydd o’r Cyfryngau Cymdeithasol ymhlith Dysgwyr Uwchradd
Gan ddefnyddio data o arolwg 2019, archwiliodd yr astudiaeth sut mae cyfathrebu ar-lein yn gysylltiedig ag iechyd meddwl ymhlith dysgwyr uwchradd 11 i 16 oed. Datgelodd yr ymchwiliad dueddiadau pwysig:
Ymgysylltu cryf: Mae 82% o ddysgwyr yn cysylltu â’u ffrindiau agosaf ar-lein yn ddyddiol.
Agweddau cadarnhaol: Mae cysylltiad rhwng rhyngweithio ar-lein mynych â ffrindiau o fywyd go iawn a chylchoedd cyfeillgarwch mwy, a lles gwell.
Effeithiau negyddol: I’r gwrthwyneb – mae cysylltiad mynych â ffrindiau rhithwir – sef cyfeillgarwch cwbl ar-lein yn unig – yn gysylltiedig â lles is, yn enwedig i ferched.
Seiberfwlio: Adroddodd 13% o ddysgwyr eu bod yn ddioddefwyr seiberfwlio.
Dihangfa: Cyfaddefodd 40% eu bod yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol i ddianc rhag emosiynau negyddol.
Y Goblygiadau i Gefnogi Lles Pobl Ifanc
Mae’r canfyddiadau hyn yn pwysleisio natur ddeuol y cyfryngau cymdeithasol – gall feithrin cysylltiadau ystyrlon a, hefyd, peri risgiau i grwpiau penodol. Mae angen sylw yn arbennig ar ddemograffeg fregus bosibl, fel merched yn eu harddegau sy’n cyfathrebu â ffrindiau sydd ar-lein yn unig. Mae mynd i’r afael â’r heriau hyn yn gofyn am ddull cynnil o ddeall arferion pobl ifanc ar y cyfryngau cymdeithasol a’u heffaith ehangach ar iechyd meddwl.
Mae canfyddiadau’r astudiaeth yn awgrymu y gall canolbwyntio dim ond ar faint o amser sy’n cael ei dreulio ar-lein orsymleiddio’r mater, gan esgeuluso nodweddion pwysig fel natur gweithgareddau a rhyngweithiadau ar-lein. Yn hytrach na gosod pwyslais gormodol ar fonitro a rheoleiddio cyfathrebu ar-lein, dylai addysgwyr, rhieni a gofalwyr gydnabod buddion posibl ymhél â grwpiau ffrindiau sefydledig ar-lein, gan weithio hefyd i leihau unrhyw risgiau cysylltiedig. Dylai ymdrechion o’r fath i wella lles pobl ifanc ystyried y cysylltiadau cadarnhaol hyn.
Ehangu Ymchwil gan ddefnyddio Data’r Rhwydwaith: Grwpiau Oedran Iau
Nod astudiaeth newydd dan arweiniad Cydymaith Ymchwil y Rhwydwaith, Shujun Liu, yw ehangu ymchwil y Rhwydwaith i ysgolion cynradd, gan ehangu ei chwmpas y tu hwnt i ddysgwyr uwchradd.
Bydd y dull cyfannol hwn yn sicrhau dealltwriaeth gynhwysfawr o’r ffordd y mae ffactorau cymdeithasol ac amgylcheddol yn effeithio ar les plant ar draws cyfnodau gwahanol yn eu haddysg. Gwyliwch weminar Shujun yma.
Data’r Rhwydwaith: Gyrru Ymchwil sy’n cael Effaith a Newidiadau i Bolisi
Mae Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith yn gonglfaen ar gyfer ymchwil sy’n cael effaith, gan gynnig cipolygon hollbwysig i fywyd pobl ifanc. Trwy ddadansoddi data’r Rhwydwaith, gall ymchwilwyr fel Dr. Rebecca Anthony archwilio:
Sut mae’r cyfryngau cymdeithasol yn dylanwadu ar les meddyliol
Tueddiadau mewn cyfathrebu ar-lein ymhlith dysgwyr uwchradd
Ffactorau risg sy’n effeithio ar grwpiau bregus
Y tu hwnt i ymchwil academaidd, mae gan ganfyddiadau’r Rhwydwaith gymwysiadau yn y byd go iawn:
Gall llunwyr polisi ddefnyddio’r cipolygon hyn i ddylunio ymyriadau targedig a neilltuo adnoddau yn effeithiol.
Gall ysgolion roi mentrau addysgol ar waith i addysgu plant a phobl ifanc sut i ymrafael â’r byd digidol yn ddiogel. Er enghraifft, mae nodi merched yn eu harddegau sy’n uwch eu risg oherwydd cyfeillgarwch ar-lein yn unig yn rhoi sylfaen, wedi’i yrru gan ddata, ar gyfer datblygu rhaglenni cymorth.
Casgliad
Wrth i’r Rhwydwaith barhau â’i ymdrechion, mae’r cipolygon hyn yn paratoi’r ffordd ar gyfer strategaethau gwybodus i hyrwyddo arferion digidol iach a chefnogi iechyd a lles plant a phobl ifanc ar draws Cymru a’r tu hwnt. Yn sgil y ffocws cyfunol ar ysgolion uwchradd a chynradd, bydd y dull cynhwysfawr hwn yn cyfrannu heb os at greu amgylchedd sy’n blaenoriaethu iechyd meddwl a lles a datblygiad pob oedran addysg.
Mae canfyddiadau newydd sy’n defnyddio data’r Rhwydwaith gan Iechyd Cyhoeddus Cymru mewn partneriaeth â’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion yn DECIPHer, Prifysgol Caerdydd yn datgelu bod dros 20% o ferched o deuluoedd incwm is yng Nghymru yn adrodd am ddefnydd problematig o’r cyfryngau cymdeithasol. Fe wnaeth Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith 2023, a wnaeth gynnwys bron i 130,000 o ddysgwyr, ganfod bod gan ferched o aelwydydd cyfoeth isel a chanolig gyfraddau uwch o lawer o ddefnydd problematig o’r cyfryngau cymdeithasol o gymharu â bechgyn.
Mynegodd Emily van de Venter, Ymgynghorydd gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru, bryder am effaith y cyfryngau cymdeithasol ar berthnasoedd ac iechyd meddwl pobl ifanc, yn enwedig ymhlith grwpiau cyfoeth is. Pwysleisiodd Dr. Kelly Morgan, [MB1] Cyfarwyddwr y Rhwydwaith, bwysigrwydd monitro tueddiadau i ddeall sut mae defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol yn effeithio ar ymddygiadau iechyd.
Fe wnaeth Dr. Kelly Morgan, Cyfarwyddwr y Rhwydwaith, gamu i lwyfan y Gynhadledd Teithiau Llesol ac Iach i’r Ysgol yn Marwth 2025, a gynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru yng Nghaerdydd. Daeth y digwyddiad blaenllaw hwn ag addysgwyr, llunwyr polisi a chynllunwyr trefol ynghyd i archwilio strategaethau blaengar ar gyfer hyrwyddo teithio llesol i’r ysgol.
Agorwyd y digwyddiad yn swyddogol gan Ken Skates, Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth, gan adlewyrchu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i deithio llesol a hygyrchedd mewn addysg. Yn ei sylwadau, pwysleisiodd bwysigrwydd hyrwyddo cerdded, olwynio a beicio fel elfennau hanfodol o ymagwedd iachach a mwy cynaliadwy at deithio i’r ysgol. Pwysleisiodd ei araith weledigaeth y llywodraeth at y dyfodol, lle mae teithio llesol nid yn unig yn cael ei annog ond yn cael ei integreiddio’n llawn i fywyd bob dydd.
Yn ystod ei chyflwyniad, amlygodd Dr. Morgan rôl hanfodol y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion wrth fonitro a llywio polisïau sy’n cefnogi teithiau llesol mwy diogel, iach a chynaliadwy ar gyfer dysgwyr. Pwysleisiodd sut mae dull y Rhwydwaith, sy’n seiliedig ar dystiolaeth ac yn cael ei yrru gan ddata, yn helpu ysgolion a chymunedau i weithredu mentrau teithio llesol effeithiol, gan sicrhau hygyrchedd ac ymgysylltiad i bob dysgwr.
Meddai Dr. Morgan: ‘Mae’r Rhwydwaith yn ymrwymo i gynorthwyo ysgolion i integreiddio atebion teithio sy’n canolbwyntio ar iechyd, gan atgyfnerthu pwysigrwydd cydweithredu rhwng y sectorau addysg ac iechyd cyhoeddus. Roedd hi’n ysbrydoledig clywed y straeon anhygoel gan Ysgol Gynradd Radnor am eu menter, y Bws Beics – enghraifft wych o’r ffordd y gall ysgolion hyrwyddo teithio llesol mewn ffyrdd creadigol, sy’n cael eu harwain gan y gymuned.’
Fe wnaeth y gynhadledd gynnwys gweithdai rhyngweithiol, paneli arbenigwyr ac astudiaethau achos o’r byd go iawn, gan amlygu rhaglenni llwyddiannus fel cerdded a bysiau beics. Fe wnaeth trafodaethau hefyd ymdrin ag ymgysylltu cymunedol, datblygu seilwaith a buddion hirdymor teithio llesol i les dysgwyr.
Mae’r Rhwydwaith yn ymroi i gynorthwyo ysgolion i integreiddio atebion teithio sy’n canolbwyntio ar iechyd, gan atgyfnerthu pwysigrwydd cydweithredu rhwng y sectorau addysg ac iechyd cyhoeddus.
Yn Ysgol Aberconwy, mae ein hymrwymiad i ddatblygiad cyfannol ein dysgwyr – yn academaidd, yn emosiynol ac yn gorfforol – bob amser wedi bod wrth wraidd yr hyn a wnawn. Mae gweithio gyda’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (y Rhwydwaith) wedi’n helpu ni i gynhyrchu data cadarn, y gallwn weithredu arno, sydd wedi caniatáu i ni ddeall iechyd a lles ein dysgwyr yn llawn. Gyda’r wybodaeth werthfawr hon, roeddem wedi gallu nodi problemau penodol a chymryd camau targedig, effeithiol i wella iechyd a lles ein dysgwyr.
Effaith mewn Bywyd Go Iawn: Straeon Dysgwyr sy’n Ysbrydoli Newid
Un o agweddau mwyaf buddiol ein menter gwsg fu clywed straeon personol ein dysgwyr.
James, Blwyddyn 10:
“Cyn y fenter gwsg, roeddwn i’n arfer cael trafferth mynd i gysgu ac roeddwn i’n teimlo’n flinedig yn ystod y dydd, yn aml. Ar ôl dysgu am bwysigrwydd cwsg a gosodiadau ac apiau hidlo golau glas ar fy ffôn a fy llechen, rwy wedi sylwi ar wahaniaeth enfawr. Rwy’n mynd i gysgu’n gynt ac yn dihuno’n teimlo’n fwy effro. Rwy’n canolbwyntio’n well yn y dosbarth ac yn teimlo’n fwy egnïol drwy’r dydd.”
Sophie, Blwyddyn 8:
“Roedd y rheol ‘Dim technoleg ar ôl 9pm’ yn anodd i ddechrau, ond fe wnaeth fy helpu i’n fawr. Roeddwn i’n arfer aros i fyny’n hwyr ar fy ffôn, ond nawr rwy’n darllen llyfr cyn mynd i’r gwely yn lle hynny. Rwy’n cysgu’n well ac mae gen i fwy o ffocws yn yr ysgol. Mae fy ngraddau wedi gwella ac rwy’n teimlo’n hapusach, ar y cyfan..”
Liam, Blwyddyn 11:
“Mae cadw at drefn cysgu gyson wedi gwneud gwahaniaeth mawr i mi. Rwy’n mynd i’r gwely ac yn dihuno’r un amser bob dydd, hyd yn oed ar y penwythnos. Mae’r arfer hon wedi fy helpu i deimlo’n fwy effro a theimlo llai o straen. Rwy’n gallu canolbwyntio’n well yn y dosbarth ac mae gen i fwy o egni ar gyfer gweithgareddau allgyrsiol.”
Emily, Blwyddyn 9
“Mae defnyddio larwm codiad yr haul wedi trawsnewid popeth i fi. Mae’n fy nihuno i’n araf gyda golau ac rwy’n teimlo’n fwy effro a pharod i ddechrau’r diwrnod. Rwy’n sylwi fy mod i’n canolbwyntio’n well mewn gwersi ac yn llai pigog. Mae’n anhygoel cymaint yn well rwy’n teimlo wrth gysgu’n dda.”
Mae’r tystebau personol hyn yn amlygu effaith go iawn ein hymdrechion ac maen nhw’n ein symbylu i barhau â’n gwaith.
Strategaethau Effeithiol: Sut Gwnaethom Ni Fynd i’r Afael â Heriau Cwsg Dysgwyr
I fynd i’r afael â’r heriau cwsg a nodom drwy ddata’r Rhwydwaith am yr ysgol, rhoesom nifer o strategaethau ar waith. Fe wnaethom addysgu dysgwyr am rythmau beunyddiol (patrwm mae’r corff dynol yn ei ddilyn sy’n seiliedig ar gloc 24 awr naturiol a mewnol) a’u hannog i ddefnyddio offer fel gosodiadau hidlo golau glas a larymau codiad yr haul. Mae’r rhain yn helpu i reoleiddio patrymau cwsg trwy leihau amlygiad i olau glas ac ysgogi heulwen naturiol yn y bore.
Hefyd, datblygom sloganau ac ymgyrchoedd gweledol i gadw cwsg ar flaen meddyliau pawb. Er enghraifft, fe wnaeth grŵp iACh dan arweiniad dysgwyr (dysgwyr sy’n ymwneud â datblygu a chyflwyno amrywiol fentrau iechyd a lles) greu cefndiroedd awtomatig bwrdd gwaith i holl gyfrifiaduron y staff a dysgwyr. Fe wnaeth y rhain gynnwys sloganau bachog, sy’n gwneud i chi feddwl, fel “Y traean hwn o’r diwrnod fydd yn cael yr effaith fwyaf ar weddill y diwrnod” i ddeall effaith cwsg ar iechyd a lles dysgwyr.
Yn ogystal, roedd gan Huw Evans, Cydlynydd Ysgolion Iach Conwy y Rhwydwaith Ysgolion Cymru sy’n Hybu Iechyd a Lles (WNHWPS) ran hanfodol wrth ein helpu i ymhél â’n data gan y Rhwydwaith. O ganlyniad i hyn, nodom fod cwsg yn faes blaenoriaeth ac fe gynorthwyodd ni i archwilio amrywiaeth o strategaethau gweithredu.
Goresgyn Rhwystrau: Troi Her yn Gyfranogiad Gweithgar
Nid oedd gweithredu’r mentrau hyn heb ei heriau. I ddechrau, roedd rhai dysgwyr yn amharod i newid eu harferion, yn enwedig o ran lleihau amser o flaen sgrin. I fynd i’r afael â hyn, fe wnaethom eu cynnwys yn y data a’r drafodaeth, gan eu helpu i ddeall pwysigrwydd cwsg ac a’u hannog i gymryd rhan yn weithgar yn y mentrau.
Effaith Dreigl: Buddion Ehangach Cwsg Gwell i Iechyd a Lles
Mae gwell cwsg wedi cael effaith dreigl ar agweddau eraill ar fywyd ein dysgwyr. Yn ôl athrawon, mae ffocws ac ymgysylltu yn y dosbarth yn well, gydag un athro’n datgan “Ers i’n myfyrwyr wella’u harferion cysgu, rydym ni wedi gweld hwb amlwg yn eu ffocws, eu cyfranogiad a’u diddordeb cyffredinol mewn gwersi. Maen nhw’n fwy effro, dan lai o straen ac mae fel petaent yn mynd ati i ddysgu gydag agwedd fwy cadarnhaol. Mae cysgu gwell wedi gwella’u lles emosiynol hefyd, gan eu helpu i fod yn bwyllog dan bwysau a dangos mwy o gymhelliad. Ar y cyfan, maen nhw’n iachach, yn fwy cytbwys, ac yn barod i lwyddo yn yr ystafell ddosbarth a’r tu hwnt. Mae’n amlwg bod cwsg yn chwarae rôl hanfodol yn eu hiechyd a’u lles ac yn eu llwyddiant academaidd.”
Mae’r buddion cyfannol hyn yn pwysleisio pwysigrwydd mynd i’r afael â chwsg fel elfen allweddol o iechyd a lles dysgwyr.
Edrych tua’r dyfodol: Cynlluniau yn y dyfodol i wella iechyd a lles dysgwyr
Wrth edrych tua’r dyfodol, edrychwn ymlaen at barhau i ddefnyddio ein data gan y Rhwydwaith i lywio ein penderfyniad ar sut gallwn wella iechyd a lles ein dysgwyr ymhellach. Bwriadwn archwilio agweddau eraill ar iechyd a lles, fel maeth a gweithgarwch corfforol, a gweithredu mentrau targedig seiliedig ar ein cipolygon data.
Gwaith Tîm ar ei Orau: Sut gwnaeth cydweithredu bweru ein llwyddiant
Ni fyddai ein llwyddiant wedi bod yn bosibl heb gefnogaeth ein partneriaid allanol, gan gynnwys sefydliadau iechyd lleol a Rhwydwaith Ysgolion Cymru sy’n Hybu Iechyd a Lles (WNHWPS), a sefydliadau trydydd sector fel The Sleep Charity. Mae eu harbenigedd a’u hadnoddau wedi bod yn amhrisiadwy wrth gyflwyno cymorth effeithiol i’n dysgwyr.
Fe wnaeth rhieni a gofalwyr hefyd chwarae rhan allweddol yn cefnogi’r ymgyrch i wella arferion cwsg dysgwyr, gan gymryd rhan yn weithgar mewn sesiynau ymgysylltu dan arweiniad dysgwyr eu hunain. Gyda’i gilydd, datblygont gyngor ymarferol ar sut gallai teuluoedd gefnogi cwsg yn well gartref, gan helpu i atgyfnerthu arferion iach. Fe wnaeth argymhellion allweddol gynnwys sefydlu amserlen gwsg gyson, creu trefn amser gwely orffwysol, a chyfyngu ar amser o flaen sgrin cyn mynd i’r gwely i sicrhau gwell ansawdd cwsg. Pwysleisiodd arweiniad ychwanegol bwysigrwydd amgylchedd cysgu cyfforddus, addysgu eu plant am hylendid cwsg ac annog gweithgarwch corfforol i hybu cwsg gorffwysol. Hefyd, cafodd rhieni a gofalwyr eu hannog i osod esiampl gadarnhaol trwy arddangos arferion cysgu da eu hunain. Amlygwyd bod cyfathrebu a chydweithredu â mentrau’r ysgol yn hanfodol i gefnogi’r ymdrechion hyn gartref, gan bwysleisio’r cysylltiad rhwng cwsg, iechyd a lles, a llwyddiant academaidd.
Dyma beth roedd gan un rhiant i’w ddweud am eu hymglymiad a sut mae agwedd y teulu cyfan at gwsg wedi elwa:
“Mae bod y rhan o’r sesiynau hyn wedi gwneud gwahaniaeth enfawr i arferion cwsg ein teulu. Mae’r awgrymiadau a’r strategaethau ymarferol a ddysgom wedi’n helpu i sefydlu trefn fwy cyson amser gwely ac rydym ni wedi sylwi bod pawb yn cysgu’n well. Mae’r plant wedi ymlacio’n fwy gyda’r nos ac rydym ni i gyd yn fwy ystyriol o gyfyngu ar amser sgrin cyn mynd i’r gwely. Nid dim ond gwell cwsg yw hyn – mae wedi dwyn ein teulu’n agosach at ei gilydd hefyd gan ein bod ni nawr yn blaenoriaethu ymlacio gyda’n gilydd a chefnogi ein hiechyd a’n lles ein gilydd. Rydym ni wir yn gallu gweld yr effaith gadarnhaol ar ein hegni, ein hwyliau a’n hiechyd a’n lles cyffredinol.”
Camau Syml, Effaith Fawr: Awgrymiadau Ymarferol er Cwsg Gwell
I’r rheiny sy’n awyddus i wella’u harferion cwsg eu hunain, rydym ni’n argymell canolbwyntio ar arferion hylendid cwsg (arferion iach y gallwch eu hymarfer yn ystod y dydd i’ch helpu i gael noson dda o gwsg). Mae hyn yn cynnwys cynnal amserlen gwsg gyson, gan greu trefn amser gwely sy’n orffwysol a lleihau amlygiad i sgriniau cyn mynd i’r gwely. Gall deall pwysigrwydd cwsg a chymryd camau rhagweithiol arwain at welliannau sylweddol mewn iechyd a lles cyffredinol.
Annog Ysgolion i Flaenoriaethu Cwsg ac Iechyd a Lles
Rydym ni’n annog ysgolion eraill i ystyried mentrau tebyg ac i ddefnyddio data’u hysgol gan y Rhwydwaith i lywio’u strategaethau iechyd a lles. Trwy rannu ein profiadau a’n gwybodaeth, ein gobaith yw annog symud yn fwy tuag at gymunedau ysgol iach a chadarnhaol.
Meddyliau Terfynol: Sut mae data’r Rhwydwaith yn llywio dyfodol iachach i ddysgwyr
I gloi, mae ein gwaith gyda’n data gan y Rhwydwaith wedi bod yn hynod fuddiol ac rydym yn gyffrous am y dyfodol. Trwy flaenoriaethu iechyd a lles ein dysgwyr, yn ein barn ni, rydym nid yn unig yn gwella’u llwyddiant academaidd ond hefyd yn meithrin cenhedlaeth iachach, fwy gwydn, o ddysgwyr.
Adnoddau Pellach: Cipolygon newydd i bŵer cwsg i iechyd a lles
Mae ymchwil newydd gan #BeeWell wedi amlygu pwysigrwydd arferion cysgu da i iechyd cyffredinol pobl ifanc. Datgelodd yr astudiaeth fod cysylltiad agos rhwng cwsg a lles meddyliol merched. Pan ddywedodd merched eu bod yn cael digon o gwsg, dywedont fod eu lles meddyliol yn well flwyddyn yn ddiweddarach. Darllenwch fwy am yr astudiaeth yma.
Sylwer: Mae’r enwau a ddefnyddir yn y blog hwn wedi’u newid i ddiogelu preifatrwydd unigolion.
Gwybodaeth am yr Awdur
Rhydian yw Cyfarwyddwr Dysgu Ysgol Uwchradd Aberconwy, lle mae’n gyfrifol am iechyd a lles dysgwyr a staff.
Mae’n cydlynu’r cwricwlwm Addysg Bersonol, Gymdeithasol ac Iechyd (PSHE), ac Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb ac mae’n goruchwylio system Tai elusennol yr ysgol. (Sylwch, er mai Addysg Bersonol a Chymdeithasol (ABCh) a ddefnyddir yng Nghymru, mae’n well gan Ysgol Aberconwy ddefnyddio PSHE i adlewyrchu bod iechyd wedi’i gynnwys yn eu cwricwlwm ABCh).
A chanddo 19 blynedd o brofiad fel athro Addysg Gorfforol, mae Rhydian yn angerddol am hybu ffyrdd iach o fyw sy’n gwella rhychwant iechyd cymuned gyfan yr ysgol.
Rydyn ni’n falch iawn o gyhoeddi bod ein sefydliad yn symud o Twitter / X i Bluesky a LinkedIn ar gyfer ein diweddariadau ac i ymgysylltu ar y cyfryngau cymdeithasol. Bydd hyn yn ein galluogi i gysylltu’n well â’n cymuned, rhannu cynnwys mwy manwl, a chael sgyrsiau ystyrlon.
Gallwch chi ein dilyn ni ar Bluesky @shrnwales.bsky.social ac ar LinkedIn ‘The School Health Research Network’. Ar y platfformau hyn, byddwn ni’n parhau i rannu’r newyddion diweddaraf a gwybodaeth am y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Mewn Ysgolion. Rydyn ni’n edrych ymlaen at ymgysylltu â chi mewn ffyrdd newydd a chyffrous.
Rydyn ni’n eich annog i’n dilyn ni ar Bluesky a LinkedIn i gael y wybodaeth ddiweddaraf am ein cynnwys.
I gael rhagor o wybodaeth, e-bostiwch Swyddog Cyfathrebu Digidol a Digwyddiadau y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Mewn Ysgolion, Rory Chapman: ChapmanR6@caerdydd.ac.uk.
Mae’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion yn ffarwelio’n dwymgalon â’r Athro Simon Murphy, sy’n ymddeol ar ôl 12 mlynedd o arweinyddiaeth, gan drawsnewid y Rhwydwaith yn fodel byd-eang ar gyfer ymchwil iechyd mewn ysgolion.
O dan ei arweinyddiaeth, mae’r Rhwydwaith wedi dylanwadu ar dros 30 o bolisïau cenedlaethol, gan lywio ymchwil a gweithredu ar iechyd a lles mewn ysgolion yng Nghymru a thu hwnt.
Mae cyflawniadau’r Rhwydwaith yn ymestyn ymhell y tu hwnt i Gymru. Mae’r Rhwydwaith wedi chwarae rhan allweddol mewn lansio mentrau partner ar draws y DU, gan gynnwys SHINE yn yr Alban a rhwydweithiau ymchwil mewn ysgolion yn rhanbarthol yn Lloegr. Yn rhyngwladol, mae model y Rhwydwaith wedi llywio prosiectau ymchwil peilot yn Namibia a Saudi Arabia, gan atgyfnerthu ei effaith fyd-eang.
Bellach, mae’r Rhwydwaith yn dechrau pennod newydd, gyffrous o dan arweinyddiaeth Dr Kelly Morgan, sydd wedi bod yn Ddirprwy Gyfarwyddwr ers sawl blwyddyn. Yn ei blog, ‘Edrych tua’r Dyfodol: Gweledigaeth Gyffredin ar gyfer Pennod Nesaf y Rhwydwaith,’ mae hi’n mynegi ei hymrwymiad dwys i genhadaeth a gwerthoedd y Rhwydwaith: ‘Bydd ein hymrwymiad i gydweithredu, darparu data o ansawdd uchel, a chyd-gynhyrchu gwaith sy’n cael effaith gydag ysgolion yn parhau’n ganolog i’n cenhadaeth’.
Bydd arbenigedd Dr Morgan mewn ymchwil iechyd cyhoeddus yn canolbwyntio ar ymyriadau iechyd a lles mewn ysgolion a chysylltedd data. Mae hi wedi arwain ar ehangu’r Rhwydwaith i ysgolion cynradd, gan amlygu lleisiau dysgwyr iau yn y Rhwydwaith. Wrth symud ymlaen, bydd hi’n goruchwylio:
Lansio dangosfwrdd lefel ysgol blaengar ar gyfer ysgolion uwchradd, gan ddarparu gwybodaeth wedi’i haddasu’n bwrpasol i rymuso addysgwyr.
Cryfhau partneriaethau rhwng ysgolion, llunwyr polisi ac ymchwilwyr i yrru gwelliannau seiliedig ar dystiolaeth mewn iechyd a lles dysgwyr.
Cydweithrediadau byd-eang parhaus, gan adeiladu ar effaith ryngwladol y Rhwydwaith i ehangu mentrau iechyd mewn ysgolion yn fyd-eang.
Mae’r Rhwydwaith yn parhau i ymrwymo i’w genhadaeth, sef gyrru gwelliannau seiliedig ar dystiolaeth, wedi’u llywio gan ymchwil, mewn iechyd a lles mewn ysgolion. Wrth drosglwyddo’r arweiniad yn alluog, mae’r Rhwydwaith yn barod am dwf ac effaith bellach.
Wrth i’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion groesawu Dr. Kelly Morgan yn Gyfarwyddwr Newydd arno, yn y blog hwn, mae Kelly yn myfyrio ar lwyddiannau’r gorffennol ac yn amlinellu cynlluniau i ehangu partneriaethau ysgolion, ymgysylltu ag ysgolion cynradd a lansio dangosfwrdd lefel ysgol.
Ysgrifennwyd gan Dr Kelly Morgan
Mae’n anrhydedd i mi gamu i rôl Cyfarwyddwyr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion, yn dilyn fy nghyfnod fel Dirprwy Gyfarwyddwr. Yn gyntaf, hoffwn gydnabod arweinyddiaeth ragorol fy rhagflaenydd, yr Athro Simon Murphy. Roedd ei ymrwymiad a’i weledigaeth yn hanfodol bwysig wrth sefydlu’r Rhwydwaith fel rhwydwaith o’r radd flaenaf. I’n holl bartneriaid – o arweinwyr ysgol ac addysgwyr i gydweithwyr polisi ac ymarfer – hoffwn eich sicrhau chi nad oes newid i sylfeini’r Rhwydwaith. Bydd ein hymrwymiad i gydweithredu, darparu data o ansawdd uchel a chyd-gynhyrchu gwaith sy’n cael effaith, gydag ysgolion yn parhau i fod yn ganolog i’n cenhadaeth. Mae darparu adborth ystyrlon, amserol a hygyrch sy’n gyrru gweithredoedd wedi’u llywio gan dystiolaeth i wella iechyd a lles dysgwyr yn parhau’n flaenoriaeth i ni.
Ein Gweledigaeth wrth Symud Ymlaen
Mae fy ngweledigaeth ar gyfer y Rhwydwaith wedi’i seilio ar barhad ac uchelgais feiddgar. Fy nod yw dwysáu ein partneriaethau ag ysgolion, tra’n cryfhau ein heffaith trwy offer ymarferol, ymgysylltu’n estynedig ag ysgolion cynradd a chydweithredu’n agosach â sefydliadau allweddol, fel Llywodraeth Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru.
Arweinydd ag Arbenigedd a Gweledigaeth
A minnau’n Uwch Gydymaith Ymchwil yn Ysgol y Gwyddorau Cymdeithasolac yn gyn Ddirprwy Gyfarwyddwr y Rhwydwaith, mae gennyf gyfoeth o wybodaeth mewn ymchwil i iechyd cyhoeddus, gan gyd-gynhyrchu a gwerthuso ymyriadau sy’n cefnogi iechyd a lles plant a phobl ifanc. Mae fy sgiliau a’m profiad ym maes cysylltedd data yn helpu’r Rhwydwaith i ymchwilio i’r systemau a’r ffactorau cymdeithasol ehangach sy’n effeithio ar ddeilliannau dysgwyr. Yn ddiweddar, rwy’ wedi cymryd yr awenau wrth ehangu’r Rhwydwaith i ysgolion cynradd, gan sicrhau ein bod yn cynnwys safbwyntiau plant iau i lywio ymdrechion atal cynnar. Hefyd, rwy’n angerddol am hyrwyddo gweithgarwch corfforol a chwaraeon fel agweddau anhepgor ar ffordd iach o fyw – maes sy’n parhau i ysbrydoli fy ngwaith a’m ymrwymiad i wella iechyd a lles dysgwyr ar draws Cymru.
Gorffennol Balch a Dyfodol Uchelgeisiol
Wrth fyfyrio ar daith y Rhwydwaith hyd yn hyn, caf fy atgoffa am y cydweithrediadau anhygoel sydd wedi gyrru ein llwyddiant. Er enghraifft, mae ein partneriaeth ag ysgolion wedi arwain at welliannau pendant yn iechyd a lles dysgwyr. Adeg arbennig o gofiadwy oedd gwrando ar ymarferwyr addysg yn disgrifio sut mae grwpiau llais y dysgwr wedi defnyddio adroddiad eu hysgol gan y Rhwydwaith i yrru gweithredoedd fel hybu cwsg iachach, gan gynnwys cyflwyno sesiynau addysg i rieni a gofalwyr, sy’n dangos grym gweithredu ar y cyd ac ymarfer wedi’i lywio gan dystiolaeth.
Wrth i ni ddechrau ar y bennod newydd hon, bydd ein ffocws yn gadarn o hyd: sef cyfuno arloesi a chydweithredu i greu newid ystyrlon. Cyn hir, bydd y Rhwydwaith yn lansio dangosfwrdd lefel ysgol arloesol i ysgolion uwchradd, gan gynnig cipolygon wedi’u haddasu’n bwrpasol i’w grymuso i ddeall a gwella deilliannau iechyd a lles eu dysgwyr.
Rwy’n arbennig o falch o weithio ochr yn ochr â thîm mor dalentog a dawnus yn y Rhwydwaith. Mae eu harbenigedd, eu creadigrwydd a’u hymrwymiad diysgog wrth galon llwyddiant y rhwydwaith. Mae eu cyfoeth o wybodaeth a phrofiad yn sicrhau bod y Rhwydwaith yn arwain arloesi o ran iechyd ysgolion. Wrth inni fynd yn ein blaen, rwyf yr un mor ymrwymedig i barhau i feithrin partneriaethau a chydweithrediadau cadarn ar draws y rhwydwaith ehangach – gydag arweinwyr ysgolion, llunwyr polisi ac ymarferwyr. Trwy’r partneriaethau dibynadwy hyn y gallwn barhau i dyfu, arloesi a gwneud newidiadau ystyrlon i iechyd a lles plant a phobl ifanc.
Diolch am eich cefnogaeth barhaus – edrychaf ymlaen at weithio gyda chi yn y bennod nesaf hon.
Cofion cynnes,
Dr. Kelly Morgan, Cyfarwyddwr, y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion
Wrth i ni ddechrau ar y bennod newydd gyffrous hon, rwy’n estyn croeso cynnes i’n holl bartneriaid gydweithredu’n weithgar â’r Rhwydwaith. P’un ai drwy rannu eich gwybodaeth, cymryd rhan yn ein digwyddiadau a’n gweminarau, neu trwy fanteisio ar ein hadnoddau, mae eich ymglymiad yn hanfodol i’n llwyddiant ein gilydd. Gyda’n gilydd, gallwn yrru datrysiadau arloesol a gwelliannau sy’n para i ysgolion a dysgwyr ar draws Cymru.
Tanysgrifiwch i’n e-grynhoad i gael y newyddion diweddaraf a bod yn rhan o daith barhaus y Rhwydwaith i wella iechyd a lles mewn ysgolion yn fyd-eang.
Wrth i’r Athro Simon Murphy baratoi i roi’r gorau i swydd Cyfarwyddwr y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion arôl 12 o flynyddoedd trawsnewidiol, mae’n myfyrio ar y daith o adeiladu rhwydwaith arloesol sydd wedi dod yn fodel byd-eang. Yn Myfyrdodau gan y Cyfarwyddwr: Deuddeg Mlynedd o’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion, mae’n rhannu ei feddyliau am waddol y Rhwydwaith, y partneriaethau a ddiffiniodd ei lwyddiant, a’i obeithion at ddyfodol y Rhwydwaith. Ymunwch â ni i ddathlu ei arweinyddiaeth nodedig a’r bennod nesaf i’r Rhwydwaith…
Pan ddechreuodd y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (y Rhwydwaith) yn 2013, roedd yn arbrawf uchelgeisiol â’i wreiddiau mewn gobaith a gweledigaeth. Heddiw, mae wedi dod yn fodel byd-eang i rwydweithiau ymchwil iechyd mewn ysgolion, ac yn rhan hanfodol o dirlun ymchwil, polisi ac ymarfer Cymru.
Wrth i mi roi’r gorau i fy rôl fel Cyfarwyddwr y Rhwydwaith ar ôl 12 mlynedd ryfeddol, dyma fyfyrio ar ein taith anhygoel. Hefyd, mae’n gyfle i gynnig fy nymuniadau gorau i’m cydweithwyr, a fydd yn dwyn gwaddol y Rhwydwaith yn ei flaen a’i lywio i’w bennod nesaf.
Y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion: Rhwydwaith Unigryw a Gwerthfawr
Yn 2013, ganed y Rhwydwaith o syniad arloesol – sef creu rhwydwaith ymchwil iechyd cenedlaethol cyntaf y byd mewn ysgolion. Heddiw, mae’n rhan hanfodol o dirlun ymchwil, polisi ac ymarfer Cymru. I randdeiliaid cenedlaethol a rhanbarthol, mae’r Rhwydwaith yn cynnig dangosyddion anhepgor i amgyffred anghenion iechyd ein poblogaeth. I ysgolion, mae’n gonglfaen cynllunio gweithredu ynghylch iechyd a monitro cynnydd. I ymchwilwyr, mae’n set ddata unigryw – porth tuag at archwilio cysylltiad iechyd, lles, polisi ac ymarfer.
Yn ganolog i’r Rhwydwaith bob amser fu partneriaeth, sef cyd-gynhyrchu a throsi gwybodaeth yn effaith yn y byd go iawn.
O Astudiaeth Beilot Partneriaeth i Lwyddiant Arloesol
Y bartneriaeth sylfaenol hon a wnaeth y gwaith paratoi ar gyfer yr hyn oedd i ddod: sef rhwydwaith cenedlaethol a fyddai’n newid ymchwil iechyd mewn ysgolion yng Nghymru a’r tu hwnt.
Sut cyflawnon ni gymaint mewn ychydig dros ddegawd? Mae fy ateb yn syml: partneriaethau.
Dechreuodd y Rhwydwaith gyda syniad. A allem ni ddefnyddio’r dysgu o rwydweithiau ymchwil glinigol a oedd wedi trawsnewid ymchwil feddygol a’i gymhwyso i leoliad yr ysgol? Byddai ateb y cwestiwn hwnnw’n gofyn am gydweithrediadau ystyrlon. Felly, yn 2013, sicrhaom grant gan y Cyngor Ymchwil Feddygol i beilota’r syniad a gweithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a’r holl ysgolion oedd yn cymryd rhan yn astudiaeth Ymddygiad Iechyd mewn Plant Ysgol HBSC y flwyddyn honno. Roedd y canlyniadau’n ysgubol – mandad clir i symud ymlaen â’r rhwydwaith.
Cynyddu’r Raddfa a Chynnal Effaith
Dros y chwe blynedd nesaf, gyda chyllid gan Lywodraeth Cymru ac Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, cyflawnom gyfranogiad llawn gan bob ysgol uwchradd a gynhelir yng Nghymru. Heddiw, mae’r Rhwydwaith yn seilwaith cadarn ar gyfer casglu data ac adrodd arno. Mae’n bodloni anghenion data iechyd a lles ar draws lefelau lleol, rhanbarthol a chenedlaethol, gyda 70% o ddysgwyr ysgolion uwchradd yn cymryd rhan yn ein harolygon.
Sylfaen y cynnydd hwn oedd arweiniad amhrisiadwy ein grŵp cynghori o randdeiliaid, yn cynrychioli lleisiau o’r lefel genedlaethol i’r lefel leol.
Y Rhwydwaith Heddiw: Rhwydwaith Cenedlaethol gydag Effaith Fyd-eang
Mae’r Rhwydwaith bellach wedi’i gwreiddio ar draws y system bolisi ac ymarfer. Mae partneriaethau ag Iechyd Cyhoeddus Cymru yn sicrhau bod ein data’n cael eu hintegreiddio â Rhwydwaith Ysgolion Cymru sy’n Hybu Iechyd a Lles (WNHWPS) a thrwy’r Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus ac, erbyn hyn, mae gennym fwrdd gweithredu ar y cyd rhwng y Rhwydwaith/Ysgolion sy’n Hybu Iechyd. Mae’r uchafbwyntiau’n cynnwys:
Dylanwadu ar bolisi:
Mae data’r Rhwydwaith yn llywio dros 30 o bolisïau a strategaethau cenedlaethol, gan amrywio o ganllawiau iechyd meddwl statudol, addysg chydberthynas a rhywioldeb, cysylltu cymunedau i fynd i’r afael ag ynysu cymdeithasol ac unigedd, diwygio’r cwricwlwm addysg, gweithgarwch corfforol a chynlluniau cyflawni rheoli tybaco.
Integreiddio Data:
Trwy ein partneriaeth ag arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru, mae data’r Rhwydwaith yn cefnogi cynllunio iechyd a lles yn wybodus, wedi’i yrru gan ddata, ar lefelau cenedlaethol a rhanbarthol. Mae data’r Rhwydwaith yn hwyluso cynllunio gweithredu targedig sy’n cyd-fynd â blaenoriaethau iechyd ar draws Cymru, gan sicrhau bod gwybodaeth ddibynadwy ar gael i lunwyr polisi a rhanddeiliaid rhanbarthol.
Gwella Ysgolion:
Mae ysgolion yn defnyddio data’r Rhwydwaith i hunanwerthuso iechyd a lles a gyrru gwelliannau mewn ysgolion. Mae Estyn hyd yn oed wedi cydnabod bod y Rhwydwaith yn ffynhonnell ddata hanfodol ar gyfer arolygiadau ysgolion. Mae sylw sylweddol arolwg y Rhwydwaith yn galluogi monitro iechyd, addysg a phrofiad ysgol is-grwpiau bach a/neu fregus o’r boblogaeth, er enghraifft plant sy’n derbyn gofal, gofalwyr ifanc, a phobl ifanc o dras sipsiwn a theithwyr.
‘Ysgolion Parod at Ymchwil’:
A chanddo rwydwaith o ysgolion sy’n barod at ymchwil, mae’r Rhwydwaith yn cyd-gynhyrchu ac yn gwerthuso ymyriadau ysgol gyfan. Ar hyn o bryd, mae hyn yn ategu portffolio ymchwil sy’n werth dros £35 miliwn.
Gweithgareddau Meithrin Gallu:
Mae gweithgareddau meithrin gallu, gan gynnwys briffiau ymchwil, gweminarau,astudiaethau achosa digwyddiadau, yn hwyluso’r gallu i droi tystiolaeth yn bolisi ac ymarfer. Mae ymgynghoriadau rheolaidd â rhanddeiliaid ac addysgwyr yn sicrhau bod allbynnau’r rhwydwaith yn parhau’n berthnasol ac yn drawsnewidiol.
Cysylltedd Data Hydredol:
Mae cysylltedd data hydredol ar waith erbyn hyn, gan olygu bod modd deall penderfynyddion iechyd corfforol ac iechyd meddwl a’u heffaith ar gyrhaeddiad, a’u defnydd gan y gwasanaeth iechyd, yn well.
Cyfnewid Gwybodaeth:
Mae’r Rhwydwaith yn blaenoriaethu cyfnewid gwybodaeth trwy friffiau ymchwil, gweminarau rhyngweithiol ac adnoddau teilwredig. Mae’r ymdrechion hyn yn sicrhau bod cipolygon data yn hygyrch ac y gellir gweithredu arnynt, gan bontio ymchwil, polisi ac ymarfer.
Y tu hwnt i Gymru – ar draws y DU ac yn rhyngwladol
Mae’r Rhwydwaith wedi gwneud ei farc ar draws y DU ac yn fyd-eang, hefyd.
Rydym wedi chwarae rhan annatod yn natblygiad SHINE, sef rhwydwaith partner yn yr Alban, SHRN yn ne-orllewin Lloegr, rhwydwaith Bee-Well Manceinion Fwyaf ac, ar hyn o bryd, rydym yn gweithio gyda Chanolfan Ymchwil Biomeddygol Iechyd NIHR Rhydychen ar rwydwaith ymchwil mewn ysgolion ar gyfer iechyd meddwl.
Fe wnaeth Sefydliad Iechyd y Byd (WHO) wahodd y Rhwydwaith i gyfrannu at gynllunio rhwydwaith iechyd peilot mewn ysgolion ledled Ewrop yn 2018-2019. Fe wnaeth model y Rhwydwaith lywio galwad gan WHO i ddatblygu rhwydweithiau peilot ar gyfer ymarfer data dan arweiniad ysgolion yn India, Ghana, Jamaica, a Morocco. Rydym ni wedi gweithio gyda Llywodraeth Namibia i sefydlu’r Rhwydwaith mewn ysgolion yn Affrica ac rydym wrthi’n trafod â phartneriaid yn Uganda a Saudi Arabia ar hyn o bryd.
Diolch Olaf ac Edrych Tua’r Dyfodol
Wrth fyfyrio ar ein cyflawniadau, daw’r ail allwedd i’n llwyddiant yn glir – gwaith tîm.
Er fy mod wedi arwain y Rhwydwaith o’r cychwyn, diolch i dîm y Rhwydwaith y mae ei lwyddiant. Felly, hoffwn estyn fy niolch iddyn nhw. I’r rhai a oedd yno ar ddechrau’r daith hon ac i’r rhai a fydd yno nawr i fynd â’r rhwydwaith yn ei flaen. Gadawaf y rhwydwaith yn nwylo mwy na galluog Dr Kelly Morgan. Rwy’ wedi gweithio gyda hi ers dros ddeng mlynedd ac rydym wedi cyflawni pethau mawr. Mae wedi bod yn Ddirprwy Gyfarwyddwr amhrisiadwy i’r Rhwydwaith a bydd felly nawr yn Gyfarwyddwr.
Yn olaf, i’r ysgolion – eich timau arwain, athrawon, rhieni a gofalwyr ac, yn arbennig, i’r dysgwyr – diolch. Mae eich brwdfrydedd a’ch ymrwymiad wedi bod wrth galon llwyddiant y Rhwydwaith. Gyda’n gilydd, rydym wedi creu rhywbeth rhyfeddol ac edrychaf ymlaen yn frwd at weld beth sydd gan y dyfodol i’w gynnig.
Fy ngobaith yw y bydd y Rhwydwaith yn parhau i dyfu, addasu ac ysbrydoli eraill i hyrwyddo iechyd a lles plant a phobl ifanc ledled y byd.
Cofion gorau, yr Athro Simon Murphy, Cyn-gyfarwyddwr, Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion.
Ymdrech ar y cyd fu llwyddiant y Rhwydwaith erioed. Wrth i ni gamu i’r bennod nesaf, gadewch i ni barhau i feithrin partneriaethau, gyrru arloesedd a hyrwyddo iechyd a lles pobl ifanc ledled Cymru a’r byd. Cadwch mewn cysylltiad ac ymunwch â ni ar y daith gyffrous hon.
Tanysgrifiwch i’n e-grynhoad i gael y newyddion diweddaraf a bod yn rhan o daith barhaus y Rhwydwaith i wella iechyd a lles mewn ysgolion yn fyd-eang.
Pan ddechreuodd y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (y Rhwydwaith) yn 2013, roedd yn arbrawf uchelgeisiol â’i wreiddiau mewn gobaith a gweledigaeth. Heddiw, mae wedi dod yn fodel byd-eang i rwydweithiau ymchwil iechyd mewn ysgolion, ac yn rhan hanfodol o dirlun ymchwil, polisi ac ymarfer Cymru.
Wrth i mi roi’r gorau i fy rôl fel Cyfarwyddwr y Rhwydwaith ar ôl 12 mlynedd ryfeddol, dyma fyfyrio ar ein taith anhygoel. Hefyd, mae’n gyfle i gynnig fy nymuniadau gorau i’m cydweithwyr, a fydd yn dwyn gwaddol y Rhwydwaith yn ei flaen a’i lywio i’w bennod nesaf.
Y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion: Rhwydwaith Unigryw a Gwerthfawr
Yn 2013, ganed y Rhwydwaith o syniad arloesol – sef creu rhwydwaith ymchwil iechyd cenedlaethol cyntaf y byd mewn ysgolion. Heddiw, mae’n rhan hanfodol o dirlun ymchwil, polisi ac ymarfer Cymru. I randdeiliaid cenedlaethol a rhanbarthol, mae’r Rhwydwaith yn cynnig dangosyddion anhepgor i amgyffred anghenion iechyd ein poblogaeth. I ysgolion, mae’n gonglfaen cynllunio gweithredu ynghylch iechyd a monitro cynnydd. I ymchwilwyr, mae’n set ddata unigryw – porth tuag at archwilio cysylltiad iechyd, lles, polisi ac ymarfer.
Yn ganolog i’r Rhwydwaith bob amser fu partneriaeth, sef cyd-gynhyrchu a throsi gwybodaeth yn effaith yn y byd go iawn.
O Astudiaeth Beilot Partneriaeth i Lwyddiant Arloesol
Y bartneriaeth sylfaenol hon a wnaeth y gwaith paratoi ar gyfer yr hyn oedd i ddod: sef rhwydwaith cenedlaethol a fyddai’n newid ymchwil iechyd mewn ysgolion yng Nghymru a’r tu hwnt.
Sut cyflawnon ni gymaint mewn ychydig dros ddegawd? Mae fy ateb yn syml: partneriaethau.
Dechreuodd y Rhwydwaith gyda syniad. A allem ni ddefnyddio’r dysgu o rwydweithiau ymchwil glinigol a oedd wedi trawsnewid ymchwil feddygol a’i gymhwyso i leoliad yr ysgol? Byddai ateb y cwestiwn hwnnw’n gofyn am gydweithrediadau ystyrlon. Felly, yn 2013, sicrhaom grant gan y Cyngor Ymchwil Feddygol i beilota’r syniad a gweithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a’r holl ysgolion oedd yn cymryd rhan yn astudiaeth Ymddygiad Iechyd mewn Plant Ysgol HBSC y flwyddyn honno. Roedd y canlyniadau’n ysgubol – mandad clir i symud ymlaen â’r rhwydwaith.
Cynyddu’r Raddfa a Chynnal Effaith
Dros y chwe blynedd nesaf, gyda chyllid gan Lywodraeth Cymru ac Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, cyflawnom gyfranogiad llawn gan bob ysgol uwchradd a gynhelir yng Nghymru. Heddiw, mae’r Rhwydwaith yn seilwaith cadarn ar gyfer casglu data ac adrodd arno. Mae’n bodloni anghenion data iechyd a lles ar draws lefelau lleol, rhanbarthol a chenedlaethol, gyda 70% o ddysgwyr ysgolion uwchradd yn cymryd rhan yn ein harolygon.
Sylfaen y cynnydd hwn oedd arweiniad amhrisiadwy ein grŵp cynghori o randdeiliaid, yn cynrychioli lleisiau o’r lefel genedlaethol i’r lefel leol.
Y Rhwydwaith Heddiw: Rhwydwaith Cenedlaethol gydag Effaith Fyd-eang
Mae’r Rhwydwaith bellach wedi’i gwreiddio ar draws y system bolisi ac ymarfer. Mae partneriaethau ag Iechyd Cyhoeddus Cymru yn sicrhau bod ein data’n cael eu hintegreiddio â Rhwydwaith Ysgolion Cymru sy’n Hybu Iechyd a Lles (WNHWPS) a thrwy’r Arsyllfa Iechyd Cyhoeddus ac, erbyn hyn, mae gennym fwrdd gweithredu ar y cyd rhwng y Rhwydwaith/Ysgolion sy’n Hybu Iechyd. Mae’r uchafbwyntiau’n cynnwys:
Dylanwadu ar bolisi:
Mae data’r Rhwydwaith yn llywio dros 30 o bolisïau a strategaethau cenedlaethol, gan amrywio o ganllawiau iechyd meddwl statudol, addysg chydberthynas a rhywioldeb, cysylltu cymunedau i fynd i’r afael ag ynysu cymdeithasol ac unigedd, diwygio’r cwricwlwm addysg, gweithgarwch corfforol a chynlluniau cyflawni rheoli tybaco.
Integreiddio Data:
Trwy ein partneriaeth ag arsyllfa Iechyd Cyhoeddus Cymru, mae data’r Rhwydwaith yn cefnogi cynllunio iechyd a lles yn wybodus, wedi’i yrru gan ddata, ar lefelau cenedlaethol a rhanbarthol. Mae data’r Rhwydwaith yn hwyluso cynllunio gweithredu targedig sy’n cyd-fynd â blaenoriaethau iechyd ar draws Cymru, gan sicrhau bod gwybodaeth ddibynadwy ar gael i lunwyr polisi a rhanddeiliaid rhanbarthol.
Gwella Ysgolion:
Mae ysgolion yn defnyddio data’r Rhwydwaith i hunanwerthuso iechyd a lles a gyrru gwelliannau mewn ysgolion. Mae Estyn hyd yn oed wedi cydnabod bod y Rhwydwaith yn ffynhonnell ddata hanfodol ar gyfer arolygiadau ysgolion. Mae sylw sylweddol arolwg y Rhwydwaith yn galluogi monitro iechyd, addysg a phrofiad ysgol is-grwpiau bach a/neu fregus o’r boblogaeth, er enghraifft plant sy’n derbyn gofal, gofalwyr ifanc, a phobl ifanc o dras sipsiwn a theithwyr.
‘Ysgolion Parod at Ymchwil’:
A chanddo rwydwaith o ysgolion sy’n barod at ymchwil, mae’r Rhwydwaith yn cyd-gynhyrchu ac yn gwerthuso ymyriadau ysgol gyfan. Ar hyn o bryd, mae hyn yn ategu portffolio ymchwil sy’n werth dros £35 miliwn.
Gweithgareddau Meithrin Gallu:
Mae gweithgareddau meithrin gallu, gan gynnwys briffiau ymchwil, gweminarau,astudiaethau achosa digwyddiadau, yn hwyluso’r gallu i droi tystiolaeth yn bolisi ac ymarfer. Mae ymgynghoriadau rheolaidd â rhanddeiliaid ac addysgwyr yn sicrhau bod allbynnau’r rhwydwaith yn parhau’n berthnasol ac yn drawsnewidiol.
Cysylltedd Data Hydredol:
Mae cysylltedd data hydredol ar waith erbyn hyn, gan olygu bod modd deall penderfynyddion iechyd corfforol ac iechyd meddwl a’u heffaith ar gyrhaeddiad, a’u defnydd gan y gwasanaeth iechyd, yn well.
Cyfnewid Gwybodaeth:
Mae’r Rhwydwaith yn blaenoriaethu cyfnewid gwybodaeth trwy friffiau ymchwil, gweminarau rhyngweithiol ac adnoddau teilwredig. Mae’r ymdrechion hyn yn sicrhau bod cipolygon data yn hygyrch ac y gellir gweithredu arnynt, gan bontio ymchwil, polisi ac ymarfer.
Y tu hwnt i Gymru – ar draws y DU ac yn rhyngwladol
Mae’r Rhwydwaith wedi gwneud ei farc ar draws y DU ac yn fyd-eang, hefyd.
Rydym wedi chwarae rhan annatod yn natblygiad SHINE, sef rhwydwaith partner yn yr Alban, SHRN yn ne-orllewin Lloegr, rhwydwaith Bee-Well Manceinion Fwyaf ac, ar hyn o bryd, rydym yn gweithio gyda Chanolfan Ymchwil Biomeddygol Iechyd NIHR Rhydychen ar rwydwaith ymchwil mewn ysgolion ar gyfer iechyd meddwl.
Fe wnaeth Sefydliad Iechyd y Byd (WHO) wahodd y Rhwydwaith i gyfrannu at gynllunio rhwydwaith iechyd peilot mewn ysgolion ledled Ewrop yn 2018-2019. Fe wnaeth model y Rhwydwaith lywio galwad gan WHO i ddatblygu rhwydweithiau peilot ar gyfer ymarfer data dan arweiniad ysgolion yn India, Ghana, Jamaica, a Morocco. Rydym ni wedi gweithio gyda Llywodraeth Namibia i sefydlu’r Rhwydwaith mewn ysgolion yn Affrica ac rydym wrthi’n trafod â phartneriaid yn Uganda a Saudi Arabia ar hyn o bryd.
Diolch Olaf ac Edrych Tua’r Dyfodol
Wrth fyfyrio ar ein cyflawniadau, daw’r ail allwedd i’n llwyddiant yn glir – gwaith tîm.
Er fy mod wedi arwain y Rhwydwaith o’r cychwyn, diolch i dîm y Rhwydwaith y mae ei lwyddiant. Felly, hoffwn estyn fy niolch iddyn nhw. I’r rhai a oedd yno ar ddechrau’r daith hon ac i’r rhai a fydd yno nawr i fynd â’r rhwydwaith yn ei flaen. Gadawaf y rhwydwaith yn nwylo mwy na galluog Dr Kelly Morgan. Rwy’ wedi gweithio gyda hi ers dros ddeng mlynedd ac rydym wedi cyflawni pethau mawr. Mae wedi bod yn Ddirprwy Gyfarwyddwr amhrisiadwy i’r Rhwydwaith a bydd felly nawr yn Gyfarwyddwr.
Yn olaf, i’r ysgolion – eich timau arwain, athrawon, rhieni a gofalwyr ac, yn arbennig, i’r dysgwyr – diolch. Mae eich brwdfrydedd a’ch ymrwymiad wedi bod wrth galon llwyddiant y Rhwydwaith. Gyda’n gilydd, rydym wedi creu rhywbeth rhyfeddol ac edrychaf ymlaen yn frwd at weld beth sydd gan y dyfodol i’w gynnig.
Fy ngobaith yw y bydd y Rhwydwaith yn parhau i dyfu, addasu ac ysbrydoli eraill i hyrwyddo iechyd a lles plant a phobl ifanc ledled y byd.
Cofion gorau, yr Athro Simon Murphy, Cyn-gyfarwyddwr, Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion.
Ymdrech ar y cyd fu llwyddiant y Rhwydwaith erioed. Wrth i ni gamu i’r bennod nesaf, gadewch i ni barhau i feithrin partneriaethau, gyrru arloesedd a hyrwyddo iechyd a lles pobl ifanc ledled Cymru a’r byd. Cadwch mewn cysylltiad ac ymunwch â ni ar y daith gyffrous hon.
Tanysgrifiwch i’n e-grynhoad i gael y newyddion diweddaraf a bod yn rhan o daith barhaus y Rhwydwaith i wella iechyd a lles mewn ysgolion yn fyd-eang.
