Awdur: SHRN

Yma yn y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (y Rhwydwaith), rydym ni’n croesawu cyhoeddi’r Dull ysgol gyfan ar gyfer llesiant emosiynol a meddyliol: anghenion tystiolaethol heb eu diwallu gan Lywodraeth Cymru. Mae’r adroddiad yn amlygu pwysigrwydd data cadarn a rheolaidd i werthuso sut mae Fframwaith y Dull Ysgol Gyfan yn cael ei gyflawni ac, yn holl bwysig, pa wahaniaeth mae’n ei wneud.

Er bod yr adroddiad yn cydnabod bod ystod eang o wybodaeth werthfawr eisoes wedi cael ei chasglu, casglwyd llawer ohoni trwy weithgareddau unigol. I ategu gwelliant parhaus, mae’r adroddiad yn amlygu bod angen data mwy cyson a chynrychioliadol o bob rhan o gymuned yr ysgol – yn enwedig gan staff ysgol a rhieni/gofalwyr.

Mae’r adroddiad yn nodi nifer o feysydd allweddol lle mae angen rhagor o dystiolaeth, gan gynnwys:

• Ymgysylltu a chyfathrebu â chymuned yr ysgol gyfan.
• Llesiant ac anghenion cymorth staff.
• Diwylliant ac amgylchedd ysgolion.
• Blaenoriaethu ac adnoddau.
• Partneriaethau â gwasanaethau cymorth.
• Alinio â strategaethau addysg ac iechyd.
• Cyflawni ar draws pob lleoliad addysg.
• Profiadau, llesiant ac anghenion hyfforddiant staff.

Dyma ble mae’r Rhwydwaith yn chwarae rhan allweddol o ran mynd i’r afael â’r anghenion tystiolaethol a nodwyd yn adroddiad Llywodraeth Cymru. Trwy ein harolygon rheolaidd ar lefel dysgwyr ac ysgolion, mae’r rhwydwaith yn darparu ffynhonnell gadarn a chynrychioliadol o ddata iechyd a lles, gan gynnwys iechyd meddwl a lles; gweithgarwch corfforol; ymddygiadau deietegol; defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol; perthnasoedd cymdeithasol; cysylltedd â’r ysgol; iechyd rhywiol a defnyddio sylweddau. Mae’r dystiolaeth hon yn cynorthwyo ysgolion, awdurdodau lleol a llunwyr polisi cenedlaethol i olrhain cynnydd, amlygu bylchau a hysbysu ymyriadau targedig.

Hefyd, rydym yn cipio llais y disgybl a chyfranogiad, gan helpu i sicrhau bod dysgwyr yn chwarae rhan weithgar mewn llunio mentrau lles. Mae ein data’n ategu dadansoddiadau o degwch a chynhwysiant, gan amlygu sut brofiad a gaiff gwahanol grwpiau o ddarpariaeth iechyd a lles. Trwy gysylltu ymdrechion lles â deilliannau addysgol, rydym yn helpu i ddangos effaith ehangach y mentrau hyn. Yn holl bwysig, mae ein canfyddiadau’n llywio’r  ddealltwriaeth o hyder a gallu’r staff i ddarparu cymorth lles, gan sicrhau bod datblygiad proffesiynol yn cyd-fynd â’r blaenoriaethau ymarferol a’r heriau sy’n cael eu hwynebu mewn ysgolion. Gyda’i gilydd, mae’r cyfraniadau hyn yn helpu i adeiladu darlun mwy cyflawn, wedi’i lywio gan dystiolaeth, o’r hyn sy’n gweithio – a ble mae angen cymorth pellach.

Rydym yn falch bod yr adroddiad yn cydnabod ein bod yn gyfrannwr allweddol at y sylfaen dystiolaeth:

“Mae hyn yn cynnwys y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (SHRN) sy’n ffynhonnell bwysig o ddata iechyd a lles cadarn, rheolaidd trwy ei arolygon ar lefel dysgwyr ac ysgolion.”

“Mae SHRN yn cynnig cyfle gwych i fynd i’r afael â’r anghenion tystiolaethol heb eu diwallu a nodwyd ar gyfer dysgwyr ac uwch arweinwyr ysgolion er mwyn cefnogi monitro a gwerthuso hirdymor gwell“

Yn ogystal, mae’r adroddiad hwn gan Lywodraeth Cymru yn amlygu sut gall y Rhwydwaith  fynd i’r afael â’r bylchau hyn mewn tystiolaeth. Mae data cadarn, manwl a hirdymor ein harolygon yn cael ei gasglu fel mater o drefn oddi wrth dysgwyr mewn lleoliadau cynradd ac uwchradd, ac uwch arweinwyr ysgolion. Mae data’r dysgwyr (11-16 oed) eisoes yn cael ei integreiddio hefyd i fanc data SAIL, sy’n darparu cyfleoedd gwych am gysylltu â setiau data addysg ac iechyd eraill i archwilio effaith y Fframwaith a’r ffactorau sy’n dylanwadu ar y deilliannau hyn gydag amser.

Yn ogystal, mae’r Rhwydwaith yn cyd-gadeirio Bwrdd y Rhaglen Ysgolion sy’n Hybu Iechyd i sicrhau bod mesurau’r arolwg yn cyd-fynd â safonau arfaethedig y Rhaglen Ysgolion sy’n Hybu Iechyd a Lles. Mae’r safonau hyn yn cyd-fynd yn agos â’r Fframwaith ac mae’r cysoni hwn yn sicrhau bod data’r Rhwydwaith yn gallu cefnogi’n uniongyrchol llawer o’r anghenion tystiolaethol heb eu diwallu a amlygwyd yn yr adroddiad hwn.

Wrth edrych tua’r dyfodol, mae’r Rhwydwaith yn gweld cyfleoedd pellach i wella’r tirlun data, gan gynnwys:

• Datblygu ymhellach y dangosfwrdd cenedlaethol ar y cyd ag Iechyd Cyhoeddus Cymru i gynnwys data ychwanegol ysgolion uwchradd a lansio’r dangosfwrdd data cynradd (2026).
• Lansio dangosfyrddau lefel ysgol y Rhwydwaith i gefnogi gwneud penderfyniadau yn lleol (2026).
• Ymestyn casglu data i bob ysgol gynradd.
• Cynnal casgliad peilot o ddata’r arolwg gydag Unedau Cyfeirio Disgyblion (UCDau) ar draws Cymru.

Yma yn y Rhwydwaith, trwy gydweithio ar draws sectorau, systemau a chymunedau, credwn y gall y Dull Ysgol Gyfan ddod yn rhan ddynamig ac ymatebol o fywyd ysgol – un sy’n esblygu i ateb anghenion newidiol dysgwyr a staff. Mae’r Rhwydwaith yn gwbl ymrwymedig i gefnogi’r weledigaeth hon a chyfrannu at ddyfodol iachach, mwy gwydn i bob dysgwr yng Nghymru. Gyda’n gilydd, gallwn adeiladu amgylchedd cryfach, mwy cefnogol, i bob dysgwr ac addysgwr yng Nghymru.

Cynulliad Byd-eang er Iechyd y Glasoed

Fe wnaeth Cynhadledd ddiweddar HBSC (Ymddygiad Iechyd mewn Plant Oed Ysgol) yn Athen ddwyn ynghyd 121 o gynrychiolwyr o 39 o’r 51 aelod wlad a rhanbarth. Fe wnaeth y digwyddiad bywiog hwn nodi’r ail waith yn unig y mae Gwlad Groeg wedi croesawu’r gynhadledd dros y ddau ddegawd diwethaf – gan ei wneud yn achlysur arbennig tu hwnt.

Diwrnod 1: Gosod yr Olygfa

Pwysleisiodd eu negeseuon rôl hanfodol cydweithredu rhyngwladol wrth ddatblygu iechyd cyhoeddus.

Enghraifft o’r cydweithredu hwn yw integreiddio HBSC yn strategol o fewn y Rhwydwaith ers 2013, sydd wedi gwella cyfraddau ymateb yn sylweddol ac wedi estyn y sampl genedlaethol yng Nghymru.

Uchafbwyntiau Allweddol:

• Cyflwyno 8 adroddiad tuedd HBSC ar bynciau fel anghydraddoldebau cymdeithasol, iechyd rhywiol, ac iechyd meddwl.
• Rhannodd Sophie Jullien strategaeth adnewyddedig Sefydliad Iechyd y Byd (WHO) ar gyfer lles plant a’r glasoed.
• Roeddem wrth ein bodd yn gweld Cymru’n cael ei chydnabod am integreiddio HBSC i’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (Rhwydwaith) – model ar gyfer monitro a chynllunio iechyd ar lefel ysgol yn effeithiol. Mae ein model, sy’n cyfuno data rhyngwladol â seilwaith cenedlaethol y Rhwydwaith, wedi cael ei gydnabod yn rhyngwladol am fod yn arfer gorau ar gyfer cynllunio gweithredu ynghylch iechyd ar lefel ysgol.

Grwpiau Ffocws a Chydweithrediadau rhwng Gwledydd

Ymunodd cynrychiolwyr â grwpiau ffocws oedd wedi’u halinio â’u harbenigedd, yn amrywio o atal trais i fwyta a cholli pwysau. Fe wnaeth ein clwstwr ni o wledydd (Cymru, Lloegr, Iwerddon, yr Alban a Chanada) hefyd gyfarfod am drafodaethau bywiog ar recriwtio ysgolion a rhannu data.
Roedd Cymru’n falch o gyflwyno’i dull trwy ein hadroddiadau ysgol pwrpasol, dangosfyrddau digidol, gweminarau, cylchlythyron a digwyddiadau. Mae’r offer hyn nid yn unig yn cefnogi ysgolion ond yn dangos hefyd sut mae’r Rhwydwaith yn defnyddio data HBSC i yrru ymchwil perthnasol i bolisi a gwella deilliannau iechyd pobl ifanc.

Perfformiad Teimladwy

Cynllun at y Dyfodol

Yn y prynhawn, cyfarfuom â’n gweithgorau arbenigol i gynllunio cylch nesaf yr arolwg. Daeth ennyd falch pan etholwyd Kelly a minnau yn Brif Ymchwilwyr ar y Cyd i Gymru; rôl y mae’n anrhydedd i ni ymgymryd â hi. Hefyd, fe wnaethom ffarwelio â Dr. Chris Roberts, y mae ei gyfraniadau at HBSC wedi bod yn amhrisiadwy.

Diwrnod 2: Archwilio’n Fanwl a Chydweithredu

Mae cymryd rhan yn HBSC yn caniatáu i’r Rhwydwaith gyfrannu at gyfnewid gwybodaeth yn fyd-eang, ac elwa o hynny, gan sicrhau bod Cymru’n parhau’n flaenllaw mewn ymchwil i iechyd y glasoed.

Anogodd yr ail ddiwrnod ddeialog traws-ddisgyblaethol trwy gyfarfodydd grwpiau traws-ffocws yn y bore. Yn nes ymlaen, caniataodd sesiynau pwnc benodol am archwilio meysydd allweddol yn fanylach.

Grwpiau Datblygu

Ar ôl cinio, ymunom â grwpiau datblygu sy’n mynd i’r afael â pholisi, methodoleg, cyflyrau cronig a dulliau dilysu ansoddol.

Uchafbwynt Personol

Cefais y fraint o gadeirio sesiwn iechyd gyfochrog gyda chyflwyniadau rhagorol gan y timau o Lithwania, yr Iseldiroedd a Gwlad Belg (Fflandrys). Daeth y diwrnod i ben gyda chinio gwresog a bywiog mewn bwyty lleol – gan gryfhau cyfeillgarwch a chydweithrediadau yn y dyfodol.

Diwrnod 3: Mewnwelediadau i Gloi ac Edrych Tua’r Dyfodol

Ar y diwrnod olaf, aethpwyd â ni i Brifysgol Genedlaethol a Kapodistrian Athen, lle daeth y gynhadledd i ben gyda thrafodaethau am fodelu aml-lefel ac optimeiddio data.

Roedd y sesiwn gloi yn ddiwedd priodol i ddigwyddiad gwirioneddol ysbrydoledig. Wrth i ni ffarwelio, gadawodd tîm Cymru’n llawn egni ac yn barod ar gyfer y bennod nesaf.

Meddyliau Terfynol

Roedd Cynhadledd HBSC yn Athen yn fwy na chyfarfod yn unig. Roedd yn fodd pwerus o’n hatgoffa am yr hyn y gallwn ei gyflawni trwy gydweithredu, arloesi a diben cyffredin. Wrth i ni ddychwelyd i’n gwaith yng Nghymru, rydym wedi’n hysbrydoli i barhau i adeiladu ar y momentwm hwn.

Rydym eisoes yn edrych ymlaen at ailgysylltu yn y cyfarfodydd ar-lein ym mis Tachwedd a, gobeithio, mynd i gynhadledd y flwyddyn nesaf, a gynhelir gan y tîm Tsiecaidd!

---

I gael y diweddaraf am ddatblygiadau’r Rhwydwaith a HBSC, ewch i’n gwefan.

Ewch i’n gwefan: www.shrn.org.uk

Tanysgrifiwch i’n e-fwletin.

Darllenwch adroddiadau tuedd HBSC

Mae’r Rhwydwaith yn helpu ysgolion ar draws Cymru i osod iechyd a lles wrth wraidd addysg. Yn y blog hwn, mae Maria Boffey, Rheolwr Materion Allanol a Chyfnewid Gwybodaeth y Rhwydwaith, yn rhannu sut mae ysgolion yn defnyddio data’r Rhwydwaith i lunio strategaethau, cefnogi dysgwyr a chreu newid parhaol, wedi’i lywio gan dystiolaeth….

Sut mae’r Rhwydwaith yn Helpu i Adeiladu Ysgolion Cryfach a Dysgwyr Iachach ar draws Cymru

Yn y Rhwydwaith, pan fydd dysgwyr yn iach ac yn cael eu cefnogi, credwn eu bod yn ffynnu – nid dim ond yn academaidd, ond yn gymdeithasol ac yn emosiynol, hefyd. Dyna pam rydym yn falch o fod yn bartner dibynadwy sy’n gweithio gydag ysgolion ledled Cymru i wreiddio iechyd a lles yng nghalon bywyd ysgol.

Pam mae’r Rhwydwaith yn bwysig

Bob dwy flynedd, mae’r Rhwydwaith yn cynnal casgliad data cenedlaethol yn cynnwys dysgwyr a staff ysgolion. Nid dim ond arolwg yw hwn – mae’n arf grymus ar gyfer newid.

Pan fydd ysgolion yn cymryd rhan yng nghasgliad data’r Rhwydwaith, maent yn derbyn data teilwredig, wedi’i feincnodi, sy’n cynnig gwerth gwirioneddol. Mae’r data hwn yn helpu ysgolion i fyfyrio ar eu strategaethau presennol, gan amlygu beth sy’n gweithio’n dda ac ymhle y mae lle i wella. Gyda chipolygon clir, penodol i ysgol, gall athrawon gynllunio ymyriadau targedig sydd wedi’u seilio mewn tystiolaeth ac sy’n gyson â chyd-destun unigryw eu hysgol.

Pam mae hyn yn bwysig? Oherwydd mae dysgwyr iachach yn ddysgwyr gwell. Pan fydd myfyrwyr yn teimlo’u bod yn ddiogel, wedi’u cefnogi ac yn iach, maen nhw’n fwy tebygol o fynd i’r ysgol, ymddiddori a chyflawni eu potensial llawn. Mae sylfaen iechyd a lles gadarn yn hanfodol i lwyddiant academaidd a thwf personol. Dyma pam mae gwaith y Rhwydwaith mor bwysig: mae’n helpu ysgolion i greu’r math o amgylchedd lle gall pob dysgwr ffynnu.

Mae’r Rhwydwaith yn rhan o ymdrech ehangach i wreiddio iechyd a lles yn y system addysg. Rydym ni’n gweithio’n agos gyda Llywodraeth Cymru, Ysgolion Iach ac Iechyd Cyhoeddus Cymru i sicrhau bod data lefel ysgol yn cyfrannu at ddealltwriaeth genedlaethol a datblygiad polisi.

Fel y mae Lynne Neagle AS, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, wedi’i amlygu, mae’r gwaith hwn yn ymwneud â mwy na data – mae’n ymwneud â grymuso ysgolion i wneud newid ystyrlon parhaus:

“Mae’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion yn gonglfaen o ran darparu data a thystiolaeth amhrisiadwy sy’n llunio polisi ac ymarfer. … Mae’r data hanfodol hwn yn ategu polisïau iechyd meddwl ac addysg Llywodraeth Cymru ac mae’n gyrru gwaith mawr ei effaith yn y sector addysg ehangach ac mewn academia. Mae’r Rhwydwaith yn chwarae rhan flaenllaw mewn gweddnewid y tirlun addysg, gan sicrhau lles ein plant a dyfodol ein cymunedau.”

Yn y Rhwydwaith, rydym yn gwybod bod cefnogi dysgwyr yn golygu edrych ar y darlun llawn. Dyma pam mae ein harolygon yn archwilio amrywiaeth eang o bynciau sy’n bwysig iawn i ysgolion ac i ddysgwyr. O iechyd meddwl a lles emosiynol, i weithgarwch corfforol, maeth, defnyddio sylweddau, hinsawdd yr ysgol a llais y disgybl – bwriedir i’n dulliau fod yn gynhwysfawr. Trwy roi darlun cliriach i ysgolion o brofiadau eu dysgwyr, rydym ni’n eu helpu i wneud penderfyniadau gwybodus, ystyrlon, sy’n cefnogi lles drwyddi draw.

Mae’r Rhwydwaith yn paratoi ysgolion â’r offer, yr hyfforddiant a’r cysylltiadau y mae eu hangen arnynt i greu newid ystyrlon parhaus. O hybu lles dysgwyr i gryfhau ymgysylltu â’r gymuned, bwriedir i’n dulliau fod yn ymarferol a grymusol. Mae ysgolion yn cael at ddata teilwredig o ansawdd uchel sy’n llywio cynllunio, yn cefnogi arolygiadau ac yn dilyn trywydd cynnydd gydag amser. Rydym yn cynnig cyfleoedd datblygu proffesiynol sy’n helpu staff i dyfu ac rydym yn meithrin diwylliant o gydweithredu trwy rwydwaith cadarn o ysgolion, ymchwilwyr a phartneriaid sector cyhoeddus. Hefyd, mae’r Rhwydwaith yn helpu ysgolion i rymuso pobl ifanc i gymryd yr awenau mewn mentrau lles, gan hyrwyddo diwylliant ysgol cadarnhaol a chynhwysol. Trwy ddefnyddio gwybodaeth y Rhwydwaith, gall ysgolion feithrin perthnasoedd cryfach â theuluoedd a gwasanaethau lleol, a gwreiddio gwelliannau cynaliadwy sydd o fudd i gymuned gyfan yr ysgol.

Mae’r cipolygon mwyaf ystyrlon i waith y Rhwydwaith yn dod yn uniongyrchol oddi wrth yr ysgolion rydym ni’n gweithio gyda nhw ac sy’n ysbrydoli ein gwaith:

“Mae data’r Rhwydwaith yn ein helpu i gynllunio cwricwlwm sy’n ymateb i brofiadau gwirioneddol dysgwyr.” 

Ysgol Maes y Gwendraeth

“Mae ein data o’r Rhwydwaith wedi ein helpu i greu cwricwlwm lles priodol i oedran, wedi’i arwain gan ddysgwyr.”

Ysgol Uwchradd yr Eglwys Newydd

Dathlu Grym Dull wedi’i lywio gan Dystiolaeth

Rydym ni wedi archwilio sut mae’r Rhwydwaith yn cefnogi ysgolion ar draws Cymru i osod iechyd a lles wrth wraidd addysg. O ddarparu data teilwredig o ansawdd uchel i feithrin cydweithredu a thwf proffesiynol, mae’r Rhwydwaith yn helpu ysgolion i wneud newidiadau ystyrlon, gwybodus sydd o fudd i ddysgwyr a staff fel ei gilydd.

Mae lleisiau ysgolion eu hunain yn adrodd cyfrolau – dangos sut mae data’r Rhwydwaith yn cael ei ddefnyddio i lunio cwricwla ymatebol, cefnogi arolygiadau a chryfhau ymagweddau ysgol gyfan at iechyd a lles. Mae’r enghreifftiau go iawn hyn gan ysgolion yn ein hatgoffa bod ysgolion, pan fydd ganddynt yr offer a’r cipolygon cywir, yn gallu creu amgylcheddau lle caiff pob dysgwr gyfle i ffynnu.

Wrth ei wraidd, mae’r Rhwydwaith yn ymwneud â phartneriaeth, tystiolaeth ac effaith. Ac wrth i ysgolion barhau i ymgysylltu â’r rhwydwaith, mae’r ymdrech gyfunol i adeiladu cymunedau dysgu cryfach ac iachach yn tyfu’n gryfach fyth.

---

Archwilio Mwy a Chadw mewn Cysylltiad

Gadewch i ni gadw’r sgwrs i fynd – a pharhau i adeiladu ysgolion cryfach a dysgwyr iachach gyda’n gilydd.

Mae effaith y cyfryngau cymdeithasol ar les pobl ifanc wedi tanio trafodaeth eang, gan yrru ymchwilwyr i archwilio’i chymhlethdodau yn fanylach. Yn DECIPHer, Prifysgol Caerdydd, mae Dr. Rebecca Anthony a’i chydweithwyr wedi darparu cipolygon gwerthfawr i’r cysylltiad hwn, gan ddefnyddio data’r Rhwydwaith yn eu hastudiaeth: Young People’s Online Communication and its Association with Mental Well-being: Results from the 2019 Student Health and Well-being Survey.

Dyma Maria Boffey, Rheolwr Materion Allanol a Chyfnewid Gwybodaeth y Rhwydwaith, yn bwrw golwg fanylach ar gipolygon yr astudiaeth hon, sy’n amlygu pwysigrwydd deall y berthynas gynnil rhwng y cyfryngau cymdeithasol ac iechyd meddwl pobl ifanc

Twf Cyfathrebu Ar-lein ymhlith Pobl Ifanc

Mae cyfathrebu ar-lein yn chwarae rôl ganolog ym mywyd pobl ifanc ar draws y DU. Mae’r ystadegau yn drawiadol – mae mwyafrif helaeth pobl ifanc 12 i 15 oed yn weithgar ar-lein, ac mae perchnogaeth ar ffôn symudol yn dod yn fwyfwy cyffredin, hyd yn oed ymhlith plant iau. Yn sgil y presenoldeb digidol cynyddol hwn daw sgyrsiau a phryderon am effeithiau’r cyfryngau cymdeithasol ar iechyd meddwl. Yn ôl ystadegau diweddar, mae gan 99% o bobl ifanc 12 i 15 oed gysylltiad â’r rhyngrwyd a dywed 95% ohonynt eu bod yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol cyn ac ar ôl ysgol bob dydd (Y Swyddfa Gartref, 2020).

Mae Dr. Rebecca Anthony yn amlygu pwynt allweddol: mae’r dystiolaeth ynghylch effaith y cyfryngau cymdeithasol ar iechyd meddwl yn gymysg. Er bod rhai astudiaethau’n nodi cysylltiadau bach ond arwyddocaol ag iechyd meddwl, nid yw rhai eraill yn dod o hyd i unrhyw gysylltiad sylweddol. Gellid priodoli’r anghysondeb hwn i ddulliau ymchwil amrywiol, yr esblygu cyson yn y tirlun digidol, a’r ffordd gymhleth y mae’r cyfryngau cymdeithasol yn rhyngweithio â ffactorau fel cwsg, gweithgarwch corfforol a seiberfwlio. Mae hi’n pwysleisio bod rhaid i ymchwilwyr fynd y tu hwnt i fertigau gor-syml fel amser o flaen sgrin, ac ymchwilio i’r hyn y mae pobl ifanc yn ei wneud ar-lein, y cymhellion wrth wraidd defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol, ynghyd â nodi grwpiau bregus posibl o bobl ifanc.

Using data from The SHRN Student Health and Well-being Survey in Secondary Schools 2019, the study team explored critical topics such as mental health, online communication, cyberbullying and relationships. This data served as a foundation for her research, providing valuable insights into the health and well-being of young people, and the factors influencing it.

Canfyddiadau Allweddol am y Defnydd o’r Cyfryngau Cymdeithasol ymhlith Dysgwyr Uwchradd

Gan ddefnyddio data o arolwg 2019, archwiliodd yr astudiaeth sut mae cyfathrebu ar-lein yn gysylltiedig ag iechyd meddwl ymhlith dysgwyr uwchradd 11 i 16 oed. Datgelodd yr ymchwiliad dueddiadau pwysig:

• Ymgysylltu cryf: Mae 82% o ddysgwyr yn cysylltu â’u ffrindiau agosaf ar-lein yn ddyddiol.
• Agweddau cadarnhaol: Mae cysylltiad rhwng rhyngweithio ar-lein mynych â ffrindiau o fywyd go iawn a chylchoedd cyfeillgarwch mwy, a lles gwell.
• Effeithiau negyddol: I’r gwrthwyneb – mae cysylltiad mynych â ffrindiau rhithwir – sef cyfeillgarwch cwbl ar-lein yn unig – yn gysylltiedig â lles is, yn enwedig i ferched.
• Seiberfwlio: Adroddodd 13% o ddysgwyr eu bod yn ddioddefwyr seiberfwlio.
• Dihangfa: Cyfaddefodd 40% eu bod yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol i ddianc rhag emosiynau negyddol.

Y Goblygiadau i Gefnogi Lles Pobl Ifanc

Mae’r canfyddiadau hyn yn pwysleisio natur ddeuol y cyfryngau cymdeithasol – gall feithrin cysylltiadau ystyrlon a, hefyd, peri risgiau i grwpiau penodol. Mae angen sylw yn arbennig ar ddemograffeg fregus bosibl, fel merched yn eu harddegau sy’n cyfathrebu â ffrindiau sydd ar-lein yn unig. Mae mynd i’r afael â’r heriau hyn yn gofyn am ddull cynnil o ddeall arferion pobl ifanc ar y cyfryngau cymdeithasol a’u heffaith ehangach ar iechyd meddwl.

Mae canfyddiadau’r astudiaeth yn awgrymu y gall canolbwyntio dim ond ar faint o amser sy’n cael ei dreulio ar-lein orsymleiddio’r mater, gan esgeuluso nodweddion pwysig fel natur gweithgareddau a rhyngweithiadau ar-lein. Yn hytrach na gosod pwyslais gormodol ar fonitro a rheoleiddio cyfathrebu ar-lein, dylai addysgwyr, rhieni a gofalwyr gydnabod buddion posibl ymhél â grwpiau ffrindiau sefydledig ar-lein, gan weithio hefyd i leihau unrhyw risgiau cysylltiedig. Dylai ymdrechion o’r fath i wella lles pobl ifanc ystyried y cysylltiadau cadarnhaol hyn.

Ehangu Ymchwil gan ddefnyddio Data’r Rhwydwaith: Grwpiau Oedran Iau

Bydd y dull cyfannol hwn yn sicrhau dealltwriaeth gynhwysfawr o’r ffordd y mae ffactorau cymdeithasol ac amgylcheddol yn effeithio ar les plant ar draws cyfnodau gwahanol yn eu haddysg. Gwyliwch weminar Shujun yma.

Data’r Rhwydwaith: Gyrru Ymchwil sy’n cael Effaith a Newidiadau i Bolisi

Mae Arolwg Iechyd a Lles Myfyrwyr y Rhwydwaith yn gonglfaen ar gyfer ymchwil sy’n cael effaith, gan gynnig cipolygon hollbwysig i fywyd pobl ifanc. Trwy ddadansoddi data’r Rhwydwaith, gall ymchwilwyr fel Dr. Rebecca Anthony archwilio:

• Sut mae’r cyfryngau cymdeithasol yn dylanwadu ar les meddyliol
• Tueddiadau mewn cyfathrebu ar-lein ymhlith dysgwyr uwchradd
• Ffactorau risg sy’n effeithio ar grwpiau bregus

Y tu hwnt i ymchwil academaidd, mae gan ganfyddiadau’r Rhwydwaith gymwysiadau yn y byd go iawn:

• Gall llunwyr polisi ddefnyddio’r cipolygon hyn i ddylunio ymyriadau targedig a neilltuo adnoddau yn effeithiol.
• Gall ysgolion roi mentrau addysgol ar waith i addysgu plant a phobl ifanc sut i ymrafael â’r byd digidol yn ddiogel. Er enghraifft, mae nodi merched yn eu harddegau sy’n uwch eu risg oherwydd cyfeillgarwch ar-lein yn unig yn rhoi sylfaen, wedi’i yrru gan ddata, ar gyfer datblygu rhaglenni cymorth.

Casgliad

Wrth i’r Rhwydwaith barhau â’i ymdrechion, mae’r cipolygon hyn yn paratoi’r ffordd ar gyfer strategaethau gwybodus i hyrwyddo arferion digidol iach a chefnogi iechyd a lles plant a phobl ifanc ar draws Cymru a’r tu hwnt. Yn sgil y ffocws cyfunol ar ysgolion uwchradd a chynradd, bydd y dull cynhwysfawr hwn yn cyfrannu heb os at greu amgylchedd sy’n blaenoriaethu iechyd meddwl a lles a datblygiad pob oedran addysg.

---

Yn Ysgol Aberconwy, mae ein hymrwymiad i ddatblygiad cyfannol ein dysgwyr – yn academaidd, yn emosiynol ac yn gorfforol – bob amser wedi bod wrth wraidd yr hyn a wnawn. Mae gweithio gyda’r Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (y Rhwydwaith) wedi’n helpu ni i gynhyrchu data cadarn, y gallwn weithredu arno, sydd wedi caniatáu i ni ddeall iechyd a lles ein dysgwyr yn llawn. Gyda’r wybodaeth werthfawr hon, roeddem wedi gallu nodi problemau penodol a chymryd camau targedig, effeithiol i wella iechyd a lles ein dysgwyr. 

Un o agweddau mwyaf buddiol ein menter gwsg fu clywed straeon personol ein dysgwyr.  

James, Blwyddyn 10:

“Cyn y fenter gwsg, roeddwn i’n arfer cael trafferth mynd i gysgu ac roeddwn i’n teimlo’n flinedig yn ystod y dydd, yn aml. Ar ôl dysgu am bwysigrwydd cwsg a gosodiadau ac apiau hidlo golau glas ar fy ffôn a fy llechen, rwy wedi sylwi ar wahaniaeth enfawr. Rwy’n mynd i gysgu’n gynt ac yn dihuno’n teimlo’n fwy effro. Rwy’n canolbwyntio’n well yn y dosbarth ac yn teimlo’n fwy egnïol drwy’r dydd.”

Sophie, Blwyddyn 8:

“Roedd y rheol ‘Dim technoleg ar ôl 9pm’ yn anodd i ddechrau, ond fe wnaeth fy helpu i’n fawr. Roeddwn i’n arfer aros i fyny’n hwyr ar fy ffôn, ond nawr rwy’n darllen llyfr cyn mynd i’r gwely yn lle hynny. Rwy’n cysgu’n well ac mae gen i fwy o ffocws yn yr ysgol. Mae fy ngraddau wedi gwella ac rwy’n teimlo’n hapusach, ar y cyfan..”

Liam, Blwyddyn 11:

“Mae cadw at drefn cysgu gyson wedi gwneud gwahaniaeth mawr i mi. Rwy’n mynd i’r gwely ac yn dihuno’r un amser bob dydd, hyd yn oed ar y penwythnos. Mae’r arfer hon wedi fy helpu i deimlo’n fwy effro a theimlo llai o straen. Rwy’n gallu canolbwyntio’n well yn y dosbarth ac mae gen i fwy o egni ar gyfer gweithgareddau allgyrsiol.”

Emily, Blwyddyn 9

“Mae defnyddio larwm codiad yr haul wedi trawsnewid popeth i fi. Mae’n fy nihuno i’n araf gyda golau ac rwy’n teimlo’n fwy effro a pharod i ddechrau’r diwrnod. Rwy’n sylwi fy mod i’n canolbwyntio’n well mewn gwersi ac yn llai pigog. Mae’n anhygoel cymaint yn well rwy’n teimlo wrth gysgu’n dda.”

Mae’r tystebau personol hyn yn amlygu effaith go iawn ein hymdrechion ac maen nhw’n ein symbylu i barhau â’n gwaith. 

---

Strategaethau Effeithiol: Sut Gwnaethom Ni Fynd i’r Afael â Heriau Cwsg Dysgwyr

Hefyd, datblygom sloganau ac ymgyrchoedd gweledol i gadw cwsg ar flaen meddyliau pawb. Er enghraifft, fe wnaeth grŵp iACh dan arweiniad dysgwyr (dysgwyr sy’n ymwneud â datblygu a chyflwyno amrywiol fentrau iechyd a lles) greu cefndiroedd awtomatig bwrdd gwaith i holl gyfrifiaduron y staff a dysgwyr. Fe wnaeth y rhain gynnwys sloganau bachog, sy’n gwneud i chi feddwl, fel “Y traean hwn o’r diwrnod fydd yn cael yr effaith fwyaf ar weddill y diwrnod” i ddeall effaith cwsg ar iechyd a lles dysgwyr. 

Yn ogystal, roedd gan Huw Evans, Cydlynydd Ysgolion Iach Conwy y Rhwydwaith Ysgolion Cymru sy’n Hybu Iechyd a Lles (WNHWPS) ran hanfodol wrth ein helpu i ymhél â’n data gan y Rhwydwaith. O ganlyniad i hyn, nodom fod cwsg yn faes blaenoriaeth ac fe gynorthwyodd ni i archwilio amrywiaeth o strategaethau gweithredu. 

Goresgyn Rhwystrau: Troi Her yn Gyfranogiad Gweithgar 

Nid oedd gweithredu’r mentrau hyn heb ei heriau. I ddechrau, roedd rhai dysgwyr yn amharod i newid eu harferion, yn enwedig o ran lleihau amser o flaen sgrin. I fynd i’r afael â hyn, fe wnaethom eu cynnwys yn y data a’r drafodaeth, gan eu helpu i ddeall pwysigrwydd cwsg ac a’u hannog i gymryd rhan yn weithgar yn y mentrau. 

Effaith Dreigl: Buddion Ehangach Cwsg Gwell i Iechyd a Lles  

Mae gwell cwsg wedi cael effaith dreigl ar agweddau eraill ar fywyd ein dysgwyr. Yn ôl athrawon, mae ffocws ac ymgysylltu yn y dosbarth yn well, gydag un athro’n datgan “Ers i’n myfyrwyr wella’u harferion cysgu, rydym ni wedi gweld hwb amlwg yn eu ffocws, eu cyfranogiad a’u diddordeb cyffredinol mewn gwersi. Maen nhw’n fwy effro, dan lai o straen ac mae fel petaent yn mynd ati i ddysgu gydag agwedd fwy cadarnhaol. Mae cysgu gwell wedi gwella’u lles emosiynol hefyd, gan eu helpu i fod yn bwyllog dan bwysau a dangos mwy o gymhelliad. Ar y cyfan, maen nhw’n iachach, yn fwy cytbwys, ac yn barod i lwyddo yn yr ystafell ddosbarth a’r tu hwnt. Mae’n amlwg bod cwsg yn chwarae rôl hanfodol yn eu hiechyd a’u lles ac yn eu llwyddiant academaidd.” 

Mae’r buddion cyfannol hyn yn pwysleisio pwysigrwydd mynd i’r afael â chwsg fel elfen allweddol o iechyd a lles dysgwyr. 

Edrych tua’r dyfodol: Cynlluniau yn y dyfodol i wella iechyd a lles dysgwyr  

Wrth edrych tua’r dyfodol, edrychwn ymlaen at barhau i ddefnyddio ein data gan y Rhwydwaith i lywio ein penderfyniad ar sut gallwn wella iechyd a lles ein dysgwyr ymhellach. Bwriadwn archwilio agweddau eraill ar iechyd a lles, fel maeth a gweithgarwch corfforol, a gweithredu mentrau targedig seiliedig ar ein cipolygon data. 

Ni fyddai ein llwyddiant wedi bod yn bosibl heb gefnogaeth ein partneriaid allanol, gan gynnwys sefydliadau iechyd lleol a Rhwydwaith Ysgolion Cymru sy’n Hybu Iechyd a Lles (WNHWPS), a sefydliadau trydydd sector fel The Sleep Charity. Mae eu harbenigedd a’u hadnoddau wedi bod yn amhrisiadwy wrth gyflwyno cymorth effeithiol i’n dysgwyr. 

Fe wnaeth rhieni a gofalwyr hefyd chwarae rhan allweddol yn cefnogi’r ymgyrch i wella arferion cwsg dysgwyr, gan gymryd rhan yn weithgar mewn sesiynau ymgysylltu dan arweiniad dysgwyr eu hunain. Gyda’i gilydd, datblygont gyngor ymarferol ar sut gallai teuluoedd gefnogi cwsg yn well gartref, gan helpu i atgyfnerthu arferion iach. Fe wnaeth argymhellion allweddol gynnwys sefydlu amserlen gwsg gyson, creu trefn amser gwely orffwysol, a chyfyngu ar amser o flaen sgrin cyn mynd i’r gwely i sicrhau gwell ansawdd cwsg. Pwysleisiodd arweiniad ychwanegol bwysigrwydd amgylchedd cysgu cyfforddus, addysgu eu plant am hylendid cwsg ac annog gweithgarwch corfforol i hybu cwsg gorffwysol. Hefyd, cafodd rhieni a gofalwyr eu hannog i osod esiampl gadarnhaol trwy arddangos arferion cysgu da eu hunain. Amlygwyd bod cyfathrebu a chydweithredu â mentrau’r ysgol yn hanfodol i gefnogi’r ymdrechion hyn gartref, gan bwysleisio’r cysylltiad rhwng cwsg, iechyd a lles, a llwyddiant academaidd. 

Dyma beth roedd gan un rhiant i’w ddweud am eu hymglymiad a sut mae agwedd y teulu cyfan at gwsg wedi elwa: 

“Mae bod y rhan o’r sesiynau hyn wedi gwneud gwahaniaeth enfawr i arferion cwsg ein teulu. Mae’r awgrymiadau a’r strategaethau ymarferol a ddysgom wedi’n helpu i sefydlu trefn fwy cyson amser gwely ac rydym ni wedi sylwi bod pawb yn cysgu’n well. Mae’r plant wedi ymlacio’n fwy gyda’r nos ac rydym ni i gyd yn fwy ystyriol o gyfyngu ar amser sgrin cyn mynd i’r gwely. Nid dim ond gwell cwsg yw hyn – mae wedi dwyn ein teulu’n agosach at ei gilydd hefyd gan ein bod ni nawr yn blaenoriaethu ymlacio gyda’n gilydd a chefnogi ein hiechyd a’n lles ein gilydd. Rydym ni wir yn gallu gweld yr effaith gadarnhaol ar ein hegni, ein hwyliau a’n hiechyd a’n lles cyffredinol.”

Camau Syml, Effaith Fawr: Awgrymiadau Ymarferol er Cwsg Gwell  

I’r rheiny sy’n awyddus i wella’u harferion cwsg eu hunain, rydym ni’n argymell canolbwyntio ar arferion hylendid cwsg (arferion iach y gallwch eu hymarfer yn ystod y dydd i’ch helpu i gael noson dda o gwsg). Mae hyn yn cynnwys cynnal amserlen gwsg gyson, gan greu trefn amser gwely sy’n orffwysol a lleihau amlygiad i sgriniau cyn mynd i’r gwely. Gall deall pwysigrwydd cwsg a chymryd camau rhagweithiol arwain at welliannau sylweddol mewn iechyd a lles cyffredinol. 

Annog Ysgolion i Flaenoriaethu Cwsg ac Iechyd a Lles  

Rydym ni’n annog ysgolion eraill i ystyried mentrau tebyg ac i ddefnyddio data’u hysgol gan y Rhwydwaith i lywio’u strategaethau iechyd a lles. Trwy rannu ein profiadau a’n gwybodaeth, ein gobaith yw annog symud yn fwy tuag at gymunedau ysgol iach a chadarnhaol. 

Meddyliau Terfynol: Sut mae data’r Rhwydwaith yn llywio dyfodol iachach i ddysgwyr  

I gloi, mae ein gwaith gyda’n data gan y Rhwydwaith wedi bod yn hynod fuddiol ac rydym yn gyffrous am y dyfodol. Trwy flaenoriaethu iechyd a lles ein dysgwyr, yn ein barn ni, rydym nid yn unig yn gwella’u llwyddiant academaidd ond hefyd yn meithrin cenhedlaeth iachach, fwy gwydn, o ddysgwyr. 

Adnoddau Pellach: Cipolygon newydd i bŵer cwsg i iechyd a lles  

Mae ymchwil newydd gan #BeeWell wedi amlygu pwysigrwydd arferion cysgu da i iechyd cyffredinol pobl ifanc. Datgelodd yr astudiaeth fod cysylltiad agos rhwng cwsg a lles meddyliol merched. Pan ddywedodd merched eu bod yn cael digon o gwsg, dywedont fod eu lles meddyliol yn well flwyddyn yn ddiweddarach. Darllenwch fwy am yr astudiaeth yma.  

Sylwer: Mae’r enwau a ddefnyddir yn y blog hwn wedi’u newid i ddiogelu preifatrwydd unigolion. 

---

Gwybodaeth am yr Awdur   

Rhydian yw Cyfarwyddwr Dysgu Ysgol Uwchradd Aberconwy, lle mae’n gyfrifol am iechyd a lles dysgwyr a staff.

Mae’n cydlynu’r cwricwlwm Addysg Bersonol, Gymdeithasol ac Iechyd (PSHE), ac Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb ac mae’n goruchwylio system Tai elusennol yr ysgol. (Sylwch, er mai Addysg Bersonol a Chymdeithasol (ABCh) a ddefnyddir yng Nghymru, mae’n well gan Ysgol Aberconwy ddefnyddio PSHE i adlewyrchu bod iechyd wedi’i gynnwys yn eu cwricwlwm ABCh).

A chanddo 19 blynedd o brofiad fel athro Addysg Gorfforol, mae Rhydian yn angerddol am hybu ffyrdd iach o fyw sy’n gwella rhychwant iechyd cymuned gyfan yr ysgol.